Kök Hücre Çalışmalarının Parlayan Yıldızı: iPS Hücreleri

1978 yılında insan kordon kanında keşfedilen kök hücreler, geride bıraktığımız 41 sene içerisinde bilimsel araştırmaların büyük bir kısmının odak noktasını teşkil eder hale geldi. Şüphesiz bu süre zarfında kök hücrelerin özellikleri hakkında çok önemli gelişmeler kaydedildi. Ama bunlardan bir tanesi tabiri caizse yeni bir çığır açtı. Japon araştırmacı Shinya Yamanaka,  4 faktör yardımıyla (Oct3/4, Sox2, Klf4, c-Myc) – Yamanaka faktörleri –  olgunlaşmış hücrelerin tekrardan pluripotent kök hücrelere dönüştürülebileceğini keşfetti. Önce 2006 yılında yayınladığı makalede fare fibroblastlarını yeniden programladığını, 2007 yılında ise insan fibroblastlarını yeniden programladığını duyurdu. Elde edilen bu hücrelere iPS (induced pluripotent stem cell) adı verildi.

Bu çığır açıcı gelişmeden sonra kök hücrelerle çalışan bilim insanları odak noktalarını iPS hücrelerine çevirdi. Çünkü bu buluşla birlikte embriyodan hücre alma konusundaki etik problemlerin önüne geçilip hastanın derisinden alınan bir hücre önce iPS hücresine ardından çalışılacak spesifik hücreye (kardiyomiyosit,nöron vb.) dönüştürülüp istenilen araştırmalar yapılabilir hale geldi.

iPS hücrelerinin temel kullanım alanlarını 3 maddede toplayabiliriz:

– hastalık modeli

– rejeneratif tıp

– ilaç geliştirme çalışmaları

Hastalık Modeli

Hastalık modelleri hastalığın patogenezinin araştırılmasında ve tedaviye yönelik ilaç geliştirme çalışmalarına yardımcı olmaktadır. Bugün birçok hastalık modelinin iPS kök hücre modelleri elde edilmiştir. Bu hastalıklar içerisinde Amyotrofik lateral skleroz (ALS), Spinal muskular atrofi, Parkinson hastalığı, Talasemi, Duchen muskuler distrofi, Tip 1 DM, Down sendromu, Lesch Nyhan sendromu sayılabilir.

Rejeneratif Tıp

Tıp dünyasının, hasar gören vücut dokularının tedavisi konusunda seçenekleri sınırlı durumdadır. Mesela ileri evre bir kalp yetmezliğinin tedavisinde iki tedavi seçeneğimiz var: yapay kalpler veya kalp nakli. Bunlardan ilki pahalı olması yönünden, ikincisi de az bulunması yönünden hastaların tedavisinde yetersiz kalmaktadır. İşte tam da bu noktada iPS hücrelerinin rejeneratif tıpta kullanılabilme ihtimali bilim dünyasını heyecanlandırmıştır ve birçok çalışma başlatılmıştır.

İlaç Geliştirme Çalışmaları

Geliştirilen hasta ve hastalık spesifik iPS hücreler, yeni ilaç test ve çalışmalarını hem kolaylaştırmakta, hem de farmakolojik ve toksikolojik çalışmaları hızlandırmaktadır.

Görünen o ki, gelecek yıllarda iPS hücrelerinin klinik kullanıma girdiğini görmeye başlayacağız. Böylece hastalıkların tedavisi algoritması dolayısıyla tıbbın işleyişinde köklü değişiklikler bizleri bekliyor!

Hoşçakalın.

KAYNAKÇA:

• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18035408
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/16904174
• https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/22704507
• aai.org.tr/index.php/aai/article/download/22/274
• http://www.explorestemcells.co.uk/historystemcellresearch.html
• http://sitn.hms.harvard.edu/flash/2014/stem-cells-a-brief-history-and-outlook-2/
• https://www.cira.kyoto-u.ac.jp/e/faq/faq_ips.html