TIBBİ FOTOĞRAFÇILIK: TIBBIN GÖZ ARDI EDİLEN YÜZÜ

Kanıta dayalı tıbbın en önemli özelliği yapılan tedavi ve girişimlerin bilim dünyasına sunulmasıdır. Bu nedenle tıbbi uygulamaların bütün unsurları ile kaydedilmesi gerekmektedir. Konuya ait görseller de tıbbi verilerin önemli bir parçasıdır. Yapılan tıbbi uygulamaların görsel olarak kayda geçirilmesi diğer tüm veriler gibi aynı özeni gerektirir. Yani bir hekim: “Ben hekim oldum fotoğraf çekmek benim işim mi ?” dememeli; kayıt altına aldığı görüntüler de en az hekimliği kadar iyi olmalıdır.

Türkiye’de bazı dönemlerde bazı hastanelerde hekim olmayan fotoğrafçılar çalıştırılmıştır. Bugün ortadan kalkan bu uygulama nedeniyle tıbbi görsel belgeleme Türkiye’de hekimlere kalmıştır. Sağlık çalışanlarının fotoğraf çekimini ciddiye almaması görsel dokümanların kalitesini düşürmüştür. Etik hassasiyetlere uyulmadan çekilen fotoğraflar ise hukuki açıdan sorundur.

Dünyada bir kariyer programı olan tıbbi fotoğrafçılık Türkiye’de tamamen göz ardı edilen bir alandır. Tıp fakültelerinde bu konuda kurumsallaşmış bir eğitim verilmediği gibi derneklerin de bu konuda belirgin bir hizmeti yoktur. Bazı tıp fakültelerinin programında yer alan tıp fotoğrafçılığı eğitimi bugün aktif olarak sadece Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde verilmektedir. Ancak seçmeli ders olması nedeniyle bütün öğrencileri kapsamamaktadır.

Gelin şimdi hep birlikte tıbbi fotoğrafçılığa ve tıbbi fotoğrafçılıkta teknik ve etik kavramlara bir bakalım.

 Hekimlerin klinikte hız kazanmak adına görüntüleme olarak neredeyse bütün ayarları otomatik olan cep telefonu kameralarına yönelmeleri, profesyonel fotoğraf makinelerini 2. plana atmaları, fotoğraflama hakkındaki teknik eksiklikleri görsel tıbbi doküman kalitesini düşürmüştür. Tıbbi fotoğrafçılık kaliteli ve teknik anlamda yeterli görüntüler almayı amaçlayan bir çalışma alanıdır.

 Ülkemizde göz ardı edilse de gerçekten birçok noktada önemi vardır. Birkaç örnekle tıbbi fotoğrafçılığın önemini bir nebze olsun anlamaya çalışalım.

 Vaka çeşidi ve sayısındaki artış sonucunda dokümantasyon ve arşivleme büyük bir önem kazanmıştır. Tekrarlama olanağı az olan tecrübelerin kayıt altına alınması mesela, çok nadir görülen bir hastalık ile karşılaşıldı, hastalığa uygulanan tanı ve tedavi sürecinin kayıt altına alınması, hem hekimin güncel kalmasını sağlayacak hem de aynı veya farklı bir hekimin aynı vaka ile karşılaşması durumunda zaman kazandıracaktır.   

 Tıbbi öneminden bahsedecek olursak, doğru aydınlatılmış kaliteli ve teknik anlamda yeterli bir görüntü hastalıkların tanı ve tedavi sürecinin takibinde oldukça etkin bir araç olacaktır.

 Yine doğru bir fotoğraf fiziksel olarak birbirinden uzak hekimlerin bilgi alışverişini sağlayarak ikileme mahal vermeden doğru tanının konmasını sağlayabilir. Bu hastaya ve hekime zaman kazandıracaktır.

 Akademik açıdan; bilimsel bir sunumda, vaka sunumlarında kullanılan görsel öğeler açık ve net olmalıdır. Böylesi görüntüler de tıbbi fotoğrafçılık ile sağlanabilir. Makalelerde kullanılan görseller makalenin daha kolay okunup anlaşılmasını sağlayacaktır.

 Gün geçtikçe artan hekime şiddet olayları ve hekimlere karşı açılan davalar hukuki anlamda birer sorundur. Hekimlerin kendini savunmaları ancak kanıt niteliğinde belgeler ile olabilecektir. Tıbbi fotoğrafçılık doğru ve yeterli görüntüler alınmasını ve görüntülerin kanıt niteliği taşımasını sağlayacaktır. Bu da hekimlerin işini oldukça kolaylaştıracaktır.

 Görsel gereçler eğitim dünyasının vazgeçilmezidir. Özellikle anatomi gibi görselliğin ön planda olduğu temel tıp bilimlerinde kullanılacak olan görüntülerin kaliteli ve yeterli olması açısından tıbbi fotoğrafçılık önemli bir yere sahiptir.

Sağlık çalışanlarının hayatının birçok aşamasında tıbbi fotoğrafçılığın önemi büyüktür.

Peki tıbbi fotoğrafçılar nerelerde çalışabilirler ?

 Dünyada bir kariyer programı olan tıbbi fotoğrafçılık ülkemizde doğum fotoğrafçılığının ötesinde yeni yeni önem kazanmaya başlamıştır. Ülkemizde yürütülen tek sertifika programı Mersin Üniversitesi bünyesinde eğitim veren Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi(SEM)’nde Prof. Dr. Tamer AKÇA tarafından yürütülmektedir.

 Tıbbi fotoğrafçılar hastanelerde, araştırma merkezlerinde, acil servislerde, kliniklerde veya tıbbi yayıncılık kuruluşlarında hastalıkların çeşitli aşamalarını (yaralar, lekeler, vücut deformasyonları), otopsileri, makroskopik veya mikroskobik materyalleri, radyolojik görüntüleri ve cerrahi işlemlerin öncesi, aşamaları ve sonrası gibi durumları belgelerler. Fotoğrafın yanı sıra hareketli görüntü elde etmek ve sunmak amacıyla video-konferans veya tele-medicine (uzaktan tıbbi konsültasyon) alanlarında çalışma olanakları bulunmaktadır.

Teknik fotoğrafçılık dedik teknik ve etik anlamda yeterlilik dedik de nedir bu kavramlar ?

 İlk olarak fotoğrafçılığın temelinden bahsedelim. Bu kavramlar hakkında sağlık çalışanları vasatın üzerinde bilgi sahibi olmalıdır.

 Fotoğrafçılığın temeli ışıktır. Zaten fotoğraf ; “ışık ile yazma” anlamına gelmektedir. Bir fotoğraf çekilirken ortamın ve nesnenin doğru aydınlatılması gerekmektedir. Flaşlar, paraflaşlar, led lambalar ile uygun ışık ayarlanmalıdır.

Fotoğraf makinesine geldiğimizde ise bizi 3 kavram karşılar. Bunlar : iso, enstantane (örtü hızı) ve diyafram açıklığıdır.

Diyafram objektif içerisinde bulunan ve objektiften geçen ışığın miktarını ayarlayan bir yapıdır. “f” değeri olarak ifade edilir. “f” değeri arttıkça (f11, f16, f22 gibi) diyafram açıklığı daralır ve geçen ışık miktarı azalırken, “f” değeri azaldıkça (f5.6, f4; f2.8 gibi) diyafram açıklığı genişleyerek daha fazla ışık algılayıcıya ulaşır. Diyafram açıklığı fazla olan çekimler daha aydınlık, diyafram açılığı az olan çekimler daha karanlık çıkar.

  Bu aynı zamanda görüntüdeki net alanı da etkiler, diyafram açıklığı azaldıkça net alan azalır ve arka plan bulanıklaşır. Tıbbi fotoğrafçılıkta özellikle net alan derinliği de önemli olduğu için diyafram açıklığı yelpazesi geniş olan objektifler tercih edilmelidir.

 Diğer bir unsur algılayıcıya düşen ışığın süresini ayarlamaya yarayan perde hızıdır (örtücü hızı; enstantane). Algılayıcının önünde bulunan perdenin açılıp kapanma hızını tanımlar ve “1/ saniye” cinsinden ifade edilir.

  Perde hızı arttıkça (1/500, 1/1000, 1/2000 gibi) perdenin açık kalma süresi kısalacağı için görüntüye daha az ışık girer ve daha karanlık görüntü elde edilir. Perde hızı azaldıkça (1/60, 1/30, 1 gibi) perdenin açık kalma süresi uzayacağı için görüntüye daha fazla ışık girer ve daha aydınlık görüntü elde edilir.

  El hareketlerinin görüntüye girdiği ameliyat fotoğrafları dışında tıbbi fotoğrafçılıkta çekimler lezyon, yüz, spesmen gibi hareketsiz nesnelere yönelik olarak yapıldığı için perde hızı ayarına çok fazla ihtiyaç duyulmaz. Bu sebeple pratiklik açısından fotoğraf makinesine “diyafram öncelikli” çekim komutu verilmesi daha uygundur.

  ISO ise üçüncü bir unsurdur ve algılayıcının ışık duyarlılığı ile ilgili bir kavramdır. Düşük ISO değerleri (100,200,300) ışığa olan duyarlılığı azaltacak görüntünün karanlık çıkmasına sebep olacaktır. Yine çok yüksek ISO değerleri ( 1600, 3200, 6400) ise ışığa olan duyarlılığı arttıracak görüntünün aydınlık çıkmasını sağlayacaktır. Ancak yüksek ISO değerleri görüntüde parazitlenmeye sebep olabileceği için pek tercih edilmez.

  Fotoğraf makinesindeki spesifik ayarlar kadar konuya ait özelliklerin de düzenlenmesi oldukça önemlidir. Nesnenin arka fona olan uzaklığı ve fotoğraf makinesin nesneye olan uzaklığı iyi ayarlanmalıdır.

   Tıbbi konuya ait dikkat dağıtıcı görüntülerin yönetilmesi gerekir. Tıbbi konunun tanınmasını sağlayacak, tıbbi konudaki hedeflenen görüntünün önüne geçecek elbise, takı, makyaj, saç gibi unsurlara dikkat edilmeli ve mümkün olduğunda sade bir kompozisyon oluşturulmaya çalışılmalıdır (Resim 13a, b).

 Hastanın sadece gözlerinin sansürlenmesi etik açıdan yeterli değildir. Bizzat patolojinin kendisi olmadıkça benler, dövmeler gibi hastaya özgün işaret görüntüye alınmamalıdır.

  Tıbbi fotoğrafçılıkta tıbbi görüntünün çekilmesi önemli etik ve hukuki sorumluluklar içerir Türkiye’de bu amaçla “Tıbbi Fotoğraf ve Video Kaydı için Aydınlatılmış Onam Formu” bulunmaktadır. Bu formda, alınacak görüntülerin tıbbi eğitimlerde ve bilimsel araştırmalarda kullanılacağı bilgisi verilmektedir Görüntülerin alındıktan sonra hastaya gösterileceği ve hastanın onayı alındıktan sonra kullanılabileceği, güvenli ortamlarda saklanacağı, kimlik bilgileri gizlenerek kullanılacağı bildirilmektedir.

   Alınan görüntülerin onay verilmesine rağmen daha sonra vazgeçme hakkına hastanın sahip olduğu bilgisi verilmeli ve bu bilgilendirmenin ardından, alınan görüntülerin tıp fakültesi ve hemşirelik okulu gibi sağlık ile ilgili öğrencilerin ve tıp profesyonellerinin eğitiminde, uygun bilimsel dergilerde ve bilimsel kitaplarda, ulusal ve uluslararası bilimsel toplantılarda, bilimsel amaçlarla elektronik ortamlarda kullanılabileceğine yönelik hastanın veya bir yakınının onay imzası alınmalıdır.

 Tıp gibi geniş bir alandaki belgelerin, izleyicilerin yanlış anlamalarına meydan vermeksizin konunun belirgin özelliklerinin abartısız, müdahalesiz, biçimsel olarak bozulmamış (distorsiyonsuz), kasıtlı olarak oynanmamış, eklemeler yapılmamış bir halde sunulması gerekmektedir. Sağlık çalışanları fotoğrafçılığın temel bilgi ve teknikleri olan ışık, ISO, diyafram, enstantane gibi kavramlar hakkında vasatın üstünde bilgi sahibi olmalıdırlar.

Sonuç olarak; hem tıbbi hem de adli nedenlerle tıbbi fotoğrafçılığa gereken önem verilmeli ve başta sağlık çalışanları olmak üzere sağlık çalışanı adayı olan öğrenciler de bu konuda yönlendirilmelidirler. Bunun için eğitim programlarına konu ile ilgili dersler eklenmelidir.

Tıbbı Fotoğrafçılık Sertifika Programı

Kaynakça

Bu yazıda kullanılan fotoğrafların yayın hakkı Dr. Tamer AKÇA’ya aittir.

ÖZ, E. (2015). Dersimiz ‘‘Tıbbi Fotoğrafçılık’’ . Dr. Tamer Akça ile röportaj. 11.03.2018’de http://fesraoz.blogspot.com.tr/2015/10/dersimiz-tibbi-fotografcilik.html adresinden ulaşılmıştır.

GÜLER, S.A ve AKÇA, T.(2016). Tıbbi Fotoğrafçılık: Tarihsel Süreç ve Temel Kavramlar. Türk Dermatoloji Dergisi. Sayı 11. Sayfa 98-108.

AKÇA, T. Tıbbi Fotoğrafçılık Ders Notları. 2018