TARİHİN EN GİZEMLİ SALGINI – EDEBİYAT VE SİNEMADA YANSIMALARI

ENSEFALİT LETHARGİCA SALGINI (UYKU HASTALIĞI) NEDİR ?
Ensefalit lethargica hastalığı ensefalitin atipik bir şeklidir . Ayrıca uyku hastalığı olarak bilinmektedir .
İlk olarak 1917 yılında tanımlanmıştır . Hastalık beyne saldırır. Bazı kurbanları heykel gibi ve
hareketsiz bir durumda bırakır. 1915- 1926 yılları arasında ensefalit salgını tüm dünyada yayılmıştır.
Bir çeşit patolojik uyku hali olan bu hastalığın 500.000 kişinin tuhaf bir biçimde ölümünden sorumlu
olduğu düşünülüyor

SALGININ BAŞLANGICI VE SEYRİ
Yemek yerken bir anda hareketsiz kaldığınızı ve uykuya daldığınızı düşünün hem de yıllarca sürecek
bir uyku . 1900´lü yıllarda yaşayan milyonlarca insan tam olarak bunu yaşadı. 1916 Verdun
Muharebesi´nde görev yapan bir askerin birdenbire hareket kabiliyetini kaybetmesi ile başlayan
salgın kısa bir sürede tüm dünyaya yayıldı. Hastaların yaptığı tek şey uyumaktı. Bitmek tükenmek
bilmeksizin uyumak… Üstelik doktorların hastalara tanı koymak için girdiği tüm mücadeleler de
sonuçsuz kalıyordu. Hastaların yüzlerinde spazm oluşuyordu ve uyansalar dahi sanki yüzlerinde ölü
gibi kaskatı bir ifade oluyordu. Ardından neden olduğu bilinmese de zamanla salgının seyri azalmaya
başladı .Hastaların neredeyse 1/3’ü iyileşti ama nasıl ve neden iyileştikleri bilinmiyordu . Aradan uzun
yıllar geçtikten sonra 1993 yılında bir kişi aniden hastalandı. Yüksek ateşi vardı ve halüsinasyonlar
görüyordu. Doktorların yaptığı gözlemlere göre uyku hastalığı kendini yeniden göstermişti ve nedeni
aynı o zamanki gibi gizemli ve bilinmezdi. Sonraları bu hasta tıpkı bu hastalığı önceden yaşayan
insanlarda olduğu gibi yavaş yavaş iyileşmeye başladı ve 6 sene sonra tamamen eski haline döndü.
Günümüzde hala bu hastalığı araştırıp gizemini çözmek isteyen bilim insanları var ama şu an dünya
üzerinde bu hastalığa yakalanmış kimse olmadığı için araştırmalar sürdürülemiyor

SALGININ İZLERİ
Uyku hastalığı , iyileşemeyen hastalarda; ateş, boğaz ağrısı gibi semptomlarla ilerleyen akut fazdan
Parkinson benzeri belirtiler ile karakterize kronik faza doğru evriliyordu . Ve çoğu hasta hayatlarının
geri kalanını Parkinson hastalığına da benzeyen katatonik bir halde sürdüyordü. Ta ki Oliver Sacks´ın
mucize ilacı L-DOPA ya kadar. 1960’larda Nörolog ve yazar Oliver Sacks Ensefalit lethargica üzerine
çalışmalar yapmaya başladı ve bazı hastaları ilaçla tedavi etmeyi başardı fakat sonunda yine bu
hastalar hastalığa yenik düştü ve katatonik durumlarına geri döndüler . Yine de hastaların mucizevi
ilaç L-DOPA ile yaşadığı uyanışlar Ensefalit lethargica için bir dönüm noktası olmuştu. Bu dönüm
noktası, o ana kadar hastalık üzerinde kaydedilmiş en büyük gelişmeydi. Dolayısıyla Oliver Sacks´ın
hastalar üzerindeki deneysel tedavisi kendi kaleminden edebiyata daha sonraları da sinemaya konu
oldu. Sacks, bu hastalar üzerindeki gözlemlerini ve deneyimlerini UYANIŞLAR adını verdiği kitabında
ele aldı. Bu hikaye 1990 yılında da UYANIŞLAR kitabından aynı isim ile beyaz perdeye uyarlandı

SALGININ EDEBİYAT VE SİNEMADA YANSIMALARI : UYANIŞLAR
Uyanışlar: 1920’lerde dünyanın çeşitli yerlerinde görülen “uyku hastalığı” salgınının kurbanı
olan yirmi hastanın, kırk yıl sonra Doktor Sacks’ın gözetiminde aldıkları “mucize ilaç” LDOPA sayesinde inanılmaz bir şekilde “uyanmalarının” hikayesini ele alır. Oliver Sacks
filmdeki ismi ile Dr. Malcolm Sayer, çalıştığı klinikte uzun yıllardır katatonik halde olan 20
hasta ile tanışır. Şu ana kadar hastalar üzerinde birçok tedavi denenmiştir fakat hiçbirine
yanıt alınamamıştır. Hasta yakınları da dahil doktorlar ve klinik çalışanlarının hepsi bu
durumu kabullenmiştir ve hastalar için öz bakımlarını karşılamaktan başka yapacak bir şey
kalmamıştır. Hastaların bakımının sürdürüldüğü kliniğe gelip hastalar üzerinde bolca gözlem
yapma fırsatı yakalayan Oliver Sacks, gözlemleri ve dikkati sonucu hastaların tümünün
geçmişinde ensefalit olduğunu görür. Katatonik durumda olan hastalar Parkinson benzeri
semptomlar gösterdiği için Dr. Sacks, Parkinson hastaları için de kullanılan mucizevi ilaç LDOPA’yı 1969 yılında hastalarına deneysel olarak vermeye karar verir. Hastalar aldıkları LDOPA nın etkisi ile uyanışlar yaşayıp normal hayata dönmeye başlarlar fakat sonraları
tekrardan hastalığa yenik düşerler. Dr. Sacks ve ekibi post ensefalit hastalarıyla çalışmaya
devam eder. Piyasaya çıkan yeni ilaç tedavilerini denemeye devam ederler. Hastaların
birçoğu kısa sürelerle uyanış yaşarlar ama bunlar hiçbir zaman 1969 yazındaki kadar çarpıcı
olamaz. Uygulanan onca ilaç tedavisinin başarısız sonuçlanması, hastaların sebebi
bilinmeyen bir salgın yüzünden yıllarca dış dünyadan kopuk bir uyku halinde hayatlarına
devam etmeleri, edebiyat ve sinemanın eşliğinde yıllar sonra bile bizler için salgının gizemini
gözler önüne serer. Kim bilir belki de yıllar sonra bu hastalığın asıl sebebi bilim insanları
tarafından bulunur bizler de kitaplarda ve sinemada salgının gizemini değil gün yüzüne
çıkan gerçeklerinin yansımalarını görürüz.

KAYNAKÇA
https://www.indyturk.com/node/545476/bi%CC%87li%CC%87m/sandmandeki-gizemlisalg%C4%B1n-100-y%C4%B1l-%C3%B6nce-ger%C3%A7ekten-de-ya%C5%9Fanm%C4%B1%C5%9F
https://www.youtube.com/watch?v=sa8lnbrD9FU&ab_channel=TVNETX
https://www.youtube.com/watch?v=5lNVtUlroZc&t=4s&ab_channel=WellcomeLibrary