UV IŞINLAR VE DOĞAL GÜNEŞ KREMİMİZ MELANİN
Günümüzde ten rengi üzerinden kırılıp gündeme gelen sosyokültürel yansımanın arkasındaki görüntü, Güneş’tir aslında. Ten rengi varyasyonları, Güneş’ten gelen UV (morötesi) ışınlar ve ilerleyen paragraflarda değineceğimiz melanin pigmenti arasındaki paslaşmanın jenerasyonlar boyunca devam etmesiyle ortaya çıkmıştır .
UV Işınlarının Deri Pigmentasyonuna Etkisi
UV ışınlarının namını, güneş kremlerinin koruyuculuğu yönündeki tartışmalı açıklamalardan biliyoruz. Kısaca bahsetmek gerekirse yeryüzüne ulaşan UV ışınlarının %95’ini oluşturan UV-A, cam tarafından filtrelenmediği için onu aşıp cilde derinlemesine nüfuz edebilir ve elastik dokuda yıkıma neden olur. Güneş yanıklarından sorumlu olan ise, ozonla filtrelendiği için UV-A’ ya nazaran yeryüzüne daha az ulaşan UV-B’dir. UV radyasyon (UVR), DNA’dan elektron koparıp genleri değiştirecek kadar tehlikelidir. Peki ten rengi bu ana faktörün etrafında nasıl desenlendi?
Homo sapiensin en eski üyeleri Afrika bölgesinde yaşıyordu ve o zamanlar bırakın güneş kremini, giysi kullanımı bile olmadığı için her an UVR’ye maruz kalan bedenlerinde güçlü bir seçici baskıyla kalıcı koyu renkli pigmentasyon evrimleşmişti. İnsanlar zamanla tropik bölgelerden uzağa, Afrika’nın dışına, daha düşük yıllık ortalama UVR’ye sahip bölgelere girmişlerdir. Azalan UV-B seviyeleri depigmentasyon (çevresel faktörlerle melanin azalması) için pozitif seçilim yaratmıştır.
Bu konuda yapılan analizler sonucunda ten renkleri ile UV radyasyonun yeryüzüne düşme açıları arasında bir korelasyon bulunmuş ve bunun desenlendiği haritalar oluşturulmuş.
Haritalara baktığımızda ekvatora yakınlıkla UV radyasyon yoğunluğunun doğru orantılı bir pattern çizdiğini görebiliriz. Ten renginin dağılımına baktığımızda da aynı pattern görülüyor. Ekvatora yakın bölgelerde yaşayan insanlar daha koyu cilde sahip.
UV Radyasyon Karşısında Melaninin Rolü
DNA’mızdaki elektronları koparacak kadar yüksek enerjili olduğunu söylediğimiz bu UVR’ye karşı ilk savunma hattı epidermisimizdeki melanosit hücreleridir. Bunların ürettiği 2 çeşit melaninden biri olan eumelanin, foto koruyucudur. Kahverengi ve siyah formlarda bulunur ve deri tarafından emilen UV-A ve UV-B radyasyonun büyük bir kısmını dağıtarak hücreleri bir şemsiye gibi korur. Melanosit hücreleri UVR’yi bir tehdit olarak algıladığı için melanin üretimini arttırır ve böylece derinin rengi de koyulaşır. Yani aslında bronzlaşma dediğimiz şey; estetik bir kaygıdan çok uzakta, vücudun güneşe karşı verdiği bir savunma tepkisi, bir modifikasyondur. Araştırmalara göre koyu pigmentli derinin epidermisindeki toplam melanin içeriğinin, açık pigmentli deriye oranla 3-6 kat daha yüksek düzeyde ve melanozomlarının da daha fazla ve büyük olduğu bulunmuştur. (M. Brenner ve V.J Hearing, 2009). Epidemiyolojik veriler de gösteriyor ki deri pigmentasyonu ile güneş kaynaklı deri kanseri (melanom) insidansı arasında ters korelasyon vardır. Yani açık tenliler radyasyon hasarına daha duyarlı ve deri kanserine de çoğunlukla daha yatkın. Bu da melaninin foto-koruyucu rolünü güçlü bir şekilde desteklemektedir. Bu konuda deri ve biyokimya profesörü Dr. Anand Ganesan, ‘’Melanin, UV hasarını önlemek için doğal bir güneş kremi gibi davranan bir pigmenttir. ‘’ der.
Sonuçta melanin iyi ki var ama UVR’nin gözü karalığı da ortadayken derimizi dolmalık biber kurutur gibi korumadan güneş altına bırakmak çok mantıklı değil gibi görünüyor.
KAYNAKÇA
1-Brenner M, Hearing VJ. The protective role of melanin against UV damage in human skin. Photochem Photobiol. 2008 May-Jun;84(3):539-49. doi: 10.1111/j.1751-1097.2007.00226.x. PMID: 18435612; PMCID: PMC2671032.
2-Jablonski, N. G. (2004). The evolution of human skin and skin color. Annu. Rev. Anthropol., 33, 585-623.
3-Jablonski, N. G., & Chaplin, G. (2010). Human skin pigmentation as an adaptation to UV radiation. Proceedings of the National Academy of Sciences, 107(supplement_2), 8962-8968.
4- Lasisi, T., & Shriver, M. D. (2018). Focus on African diversity confirms complexity of skin pigmentation genetics. Genome biology, 19(1), 1-3.
5-Lasisi, T. (2021). The constraints of racialization: How classification and valuation hinder scientific research on human variation. American Journal of Physical Anthropology, 175(2), 376-386.
6-Tadokoro, T., Yamaguchi, Y., Batzer, J., Coelho, S. G., Zmudzka, B. Z., Miller, S. A., … & Hearing, V. J. (2005). Mechanisms of skin tanning in different racial/ethnic groups in response to ultraviolet radiation. Journal of Investigative Dermatology, 124(6), 1326-1332.
