SİZİ UYUTAN GERÇEK (!): PROPOFOL BAĞIMLILIĞI
Yazıyı okumadan önce muhakkak çoğunuz başlıkla yukarıdaki fotoğrafın arasındaki ilişkinin ne olduğunu anlayamadı. Ama hatırlayacak olursanız, 2009 yılında dünyaca ünlü şarkıcı Michael Jackson’ın ani ölüm haberi tüm dünyada şok etkisi bırakmıştı. Ölümünün ardından çok kısa bir süre sonra neden öldüğüne dair birçok iddia ortaya atılmıştı. Ortaya atılan iddialardan bir tanesi varki, otopsi raporunca da doğrulanmıştı. Peki neydi o iddia? Lafı uzatmadan hemen söyleyeyim:
PROPOFOL BAĞIMLILIĞI
Michael Jackson’dan dolayı “Propofol Bağımlılığı” dillerimize pelesenk olmuş olsa da, aslında çoğu sağlık çalışanının da bu durumdan muzdarip olduğunu hatta bazı sağlık çalışanlarının bu yüzden öldüğünü basın yoluyla ve birtakım çalışmalar sayesinde de biliyoruz.
Peki nedir propofol? Çoğunuzun bildiği gibi kendisi kırmızı reçeteyle satılan güçlü bir anestetik ilaçtır.
Peki çoğu sağlık çalışanı bu ilacı
neden kullanıyor?Propofolun kullananlara sağladığı faydalar ve zararlar nelerdir?
Neden ölüme yol açıyor?
Kişilerin bu ilacı kullanmalarına mani olmak için nasıl tedbirler alınabilir?
Sağlık bakanlığı nasıl bir politika uygulayabilir?
Bugün sizinle birlikte bu soruların cevaplarını ararken propofolun ne olduğunu da ele alacağım.
Kısaca Propofol
Propofol , yoğun bakımda solunum makinesine bağlı kişilerde sedasyon, ameliyathanelerde ise genel anesteziyi indüklemek ve sürdürmek amacıyla kullanılan kısa etkili intravenöz verilen bir ilaçtır. Propofol günümüzde anestezi indüklemede en sık başvurulan yöntem olsa da, yan etkilerinden dolayı yerini başka ilaçlara bırakmaya başlamıştır. Propofol çok hızlı sürede etki eden, beyni ve sinir sistemini yavaşlatarak çalışan bir ilaçtır. Propofolun uygulandığı hasta, kendisine yöneltilen bütün sorulara cevap verir ama prosedür sonrasında olanların hiçbirini hatırlamaz. Propofol uygulandığı sırada kişi ağrıyı hisseder ama yine prosedür sonrasında bu ağrıyı hatırlamaz.
Propofol çok hızlı hareket eder ve beyin dalgası aktivitelerini yavaşlatarak çalışır.
Anestezi Uzmanı Dr. John Dombrowski, Washington Ağrı Merkezi
Propofol Metabolizması ve Etki Mekanizması
Propofol, karaciğerde kapsamlı bir şekilde metabolize edildikten sonra, idrar ve dışkı yoluyla atılan bir ilaçtır. Uygulanmış propofolun çoğu, idrarda glukuronit konjugatı olarak ortaya çıkar.
Propofolun nasıl çalıştığı tam olarak bilinmese de, diğer anestetik ilaçlar gibi çalıştığı yani GABA (Gamma-amino bütirik asit) reseptörleriyle etkileşime geçtiği düşünülmektedir. Propofolun GABA-A reseptörleri yoluyla etkisini gösterdiği düşünülmektedir.
Rekombinant insan GABA-A reseptörleri üzerinde yapılan deneylerle propofolun etki mekanizması aydınlatılmaya çalışılmaktadır.
Propofolun Farmakodinamisi
Propofolun farmakodinamisini anlatmadan önce, farmakodinamiğin ne olduğundan kısaca bahsetmemde yarar var. Farmakodinamik, ilacın vücutta sebep olduğu etkileri inceleyen bilim dalıdır.
Bilim insanların propofolun vücuttaki etkilerini incelerken 4 sisteme yoğunlaşlaşmışlardır. Bunlar, Merkezi Sinir Sistemi, Solunum Sistemi,Kardiyovasküler Sistem ve Hepatorenal Sistemdir.
1.Merkezi Sinir Sistem
Propofol hipnotik etkilerini, inhibitör nörotransmitter olan GABA’nın etkilerinin potensiyasyonunu sağlayarak gösterir.Propofolun moleküler seviyedeki etkileri bilinse de, bu etkilerin hücresel, sinaptik ve sinirsel bağlantı fonksiyonlarında hangi şekilde değişikliğe yol açtığı bilinmiyor.
Propofol serebral metabolizmayı, kan akışını, intrakranyal basıncı düşürür. Yüksek dozlarda uygulandığı takdirde, sistemik arteryel basınç düşer ve serebral perfüzyonun azalmasına neden olur.
2.Solunum Sistemi
Propofol, solunum sistemini kuvvetli bir şekilde baskılayan bir ilaçtır. Merkezi Kemoreseptör sensitivitesini doza bağlı olarak etkileyip, solunumu baskılar. Çok yüksek dozlar uygulandığı takdirde apneye sebep olur.
3.Kardiyovasküler Sistem
Propofolun kardiyovasküler sistemde en belirgin etkisi Kardiyak outputu azaltarak sistemik kan basıncını düşürmesidir. Doza bağlı olarak görülen bu etki sedatif dozlarda bile görülür. Yüksek dozlarda hem miyokardiyal depresyon hem de sistemik vasküler resistansın düşmesiyle birlikte kan basıncı düşer.
4.Hepatorenal Sistem
Propofol karaciğer tarafından metabolize edilen ve renal sistem yoluyla da elimine edilen bir ilaç olsa da, propofol kullanıldığı takdirde karaciğerin ve renal sistemin işlevlerinin etkilenmediği tesipt edilmiştir.
Propofolun Yan Etkileri
Propofolun olası yan etkilerini incelerken yaygın ve nadir görülen olmak üzere 2 gruba kategorize etmekte fayda var.
1.Yaygın Etkiler
Hipotansiyon
30-60 saniye veya daha uzun süre solunumun durması
Enjeksiyon bölgesinde ağrı
Respiratuar Asidoz
Hipertansiyon
Kalp Atış hızının yavaşlaması
Kardiyak outputun azalması
2.Nadir Görülen Etkiler
Arteryel hipotansiyon
Ağır Alerjik reaksiyonlar
Asistol ( miyokardın kasılmaması)
Bronkospazm
Kalp Krizi
Pankreatit
Pulmoner Ödem
Renal tübüler toksisite
Propofol Bağımlılığı Üzerine…
Propofol bağımlılarının büyük bir çoğunluğu sağlık sektöründe çalışır fakat propofol bağımlılığının toplumdaki kullanımı azımsanamayacak kadar fazladır. Propofol kullanıma dair vaka sunumları 1992’den beri var olsa da, propofol bağımlılığına karşı farkındalık 2009 yılında Michael Jackson’ın propofola bağlı solunum durması nedeniyle ölmesiyle ancak ivme kazanabilmiştir. Halbuki, Amerika Birleşik Devletleri’nde yapılan anket çalışması sonucunda propofolun toplumda kötüye kullanımı %3’e kadar ulaşmıştır. Bir anestetik ilaç olan propofolun ABD gibi yüksek nüfuslu bir ülkede kullanım oranını hesapladığımızda bu sayı kesinlikle küçümsenemeyecek büyüklüktedir.
Haritada yönümüzü doğuya çevirdiğimizde, propofola dair çalışmaların Kore’de yoğunlşatığı görülür. Korede yapılan çalışmalarda propofol yüzünden ölen kişilerin %70’ten fazlasının sağlık çalışanı olduğu ortaya çıkmıştır.
Yine Kore’de yapılan başka bir çalışmaya göre, propofolun sağlık çalışanları arasındaki kullanım yüzdesi açıklanmasa da, tahmin edildiğinden daha yüksek olduğu söylenmektedir.
Kore Gıda ve İlaç İdaresi’nin yaptığı bir açıklamaya göre 2011 yılındaki propofol kullanımı 2009 yılındaki propofol kullanımını ikiye katlamıştır.
Her ne kadar propofol kullanımı çoğunlukla sağlık çalışanlarında görülse de, özellikle eğlence sektöründe çalışan kişiler arasında da kullanımı yaygındır.
Propofol kullanımının ameliyathane ve yoğun bakım dışında kullanılmasının hatta bağımlılığa dönüşmesinde sebep olan faktör, ilacı kullanan kişilerin hayatlarında uyku problemiyle mücadele ediyor olmaları. Yazının başından beri bahsettiğim Michael Jackson da uyku problemi çeken biriydi, hatta ölümünden sonra açılan davalarda MJ’in 60 gün boyunca hiç uyumadığı belirtildi.
Propofol sonrasın kişi uykudan uyandığı zaman kendini dinlenmiş ve enerjik hisseder. Propofol uykusu, etkili bir o kadar da hızlı bir uykudur. Fakat bu ilaç ameliyathane ortamında uygulanmadığı takdirde ciddi sonuçlara yol açabilir. Çünkü propofol solunumu baskılayabilen, tanisyonu düşüren ve kardiyak outputu yani kalp atımını durdurabilen bir ilaçtır.
Propofol Bağımlılığını Önlemek İçin…
Normalde bu yazıları yazarken kendi yorumumuzu yapmamız hiçbir şekilde doğru değil. Fakat okuduklarımdan, araştırdıklarımdan çıkardığım bir takım şeyler var.
Bazı ülkelerde doktorlar workshop gibi eğitimlere katılıp propofol sedasyonu uygulama iznini alabiliyor. Fakat bazı ülkelerde ise sedasyon izni sadece anestezi uzmanlarına veriliyor. Böylece propofol bağımlılığının önüne geçilebiliyor. Eğer çoğu ülke bu eğitimlere izin vermezse bunun önüne geçilebilir.
Propofolun uyku ilacı niyetine kullanılmasının önüne geçilmesi için sağlık bakanlığınının ve gerekli tıp otoritelerinin çalışmalar yürütmesinin gerekiyor.
Propofol bağımlılığının önüne geçilmesi için yapılan vaka sunumlarının da artması gerekiyor.
Propofol hakkında bilinçlendirme politikalarının yürütülmesi elzem bir duruma gelmiştir.
Propofol kullanımı yüzünden ölen doktorların haberini okumanız için;
http://www.hurriyet.com.tr/gundem/3-doktorun-olumundeki-buyuk-sir-aydinlandi-19343467
Kaynaklar:
- http://www.firattipdergisi.com/text.php3?id=747
- https://www.kimyadersi.org/propofol.html
- https://www.uchicagomedicine.org/forefront/research-and-discoveries-articles/2009/july/propofol-a-dangerous-kind-of-rest
- https://www.scientificamerican.com/article/propofol-michael-jackson-doctor/
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/10637364
- https://www.health.harvard.edu/blog/propofol-the-drug-that-killed-michael-jackson-201111073772
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5836055/
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3524421/
- https://www.journalagent.com/tard/pdfs/TARD_43_6_434_436.pdf
- https://www.sciencedirect.com/topics/neuroscience/propofol
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6267518/
- https://www.rxlist.com/diprivan-side-effects-drug-center.htm
- https://www.rxlist.com/consumer_propofol_diprivan/drugs-condition.htm
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed?term=wilson%20canning%20caravati&cmd=correctspelling