Topluma Tutulan Ayna: Vebayı Resmetmek
Veba, Yersinia Pestis adlı bir bakterinin neden olduğu bulaşıcı ve genellikle ölümcül olan bir hastalıktır. Bulaş yolunun fareler ve onlar üzerindeki pireler olduğu keşfedilmiştir. Günümüzde hala var olsa ve dünyanın bazı bölgelerinde epidemi şeklinde görülüyor olsa da asıl yıkıcı etkisini 14. yüzyılda Avrupa’da göstermiştir. Dönemin insanlarının yaklaşık üçte birinin veba nedeniyle öldüğü bilinmektedir. Bu dönem boyunca yaşanan veba salgınları, sanatçılar için ilham kaynağı olmuş; dönemin ruh halini ve insan psikolojisini derinden etkilemiştir. Başlıca korku ve bilinmezlikle yaşayan insanların ruh sağlığı önemli ölçüde etkilenmiştir. Sanat eserleri; vebanın getirdiği korku, acı ve ölüm gibi temaları işleyerek o dönemin insan psikolojisi üzerindeki etkilerini, toplumsal travmayı ve insanın varoluşsal durumunu ifade etme amacı gütmüşlerdir. Bazı ünlü eserler veba salgınlarının etkilerini görselleştirmiştir:
Örneğin, Hans Holbein the Younger’ın “Danse Macabre (Ölüm Dansı) ” adlı 41 ahşap baskıdan oluşan eseri, genç-yaşlı, zengin-fakir, köylü-prens, her kesimden 41 kişinin gündelik hayatına ölümün nasıl birden dahil olduğunu gösterir. Bu baskılarda ölüm bir ceza ya da kötülükten ziyade insanı hayatın yükünden, kötülüklerinden, hastalıklarından kurtaracak bir deva olarak yansıtılmıştır.
Pieter Bruegel the Elder’ın “The Triumph of Death (Ölümün Zaferi)” adlı eseri ise Holbein’dan farklı olarak vebanın yıkıcı etkilerini gözler önüne sermek için uğraşır. Ölümün sıradan şeylere karşı kazandığı zafer, büyük bir iskelet ordusu tarafından sembolize edilir. Arka planda yıkımın hala devam ettiğinin göstergesi olarak çorak bir arazi, öndeyse “yaşayanların” dünyasının ölüm tarafından yok edilişi resmedilmiştir. Yaşayanların arasında tüm sınıflardan insanların bulunması, sosyal sınıf ayrımlarının anlamsızlığını gösterir.
Veba, o kadar çok ölümü beraberinde getirmiştir ki çoğu kişi buna mantıklı bir açıklama bulamamıştır. Bu görünüşte mantıksız felakete ve gerekçe eksikliğine yanıt olarak, birçoğu bu vebanın günahkar bir insanlığı ziyaret eden Tanrı’nın doğru yargısının kanıtı olduğuna inanarak dine yönelmiştir. Josse Lieferinxe gibi sanatçılar da sanatsal ifade yoluyla Tanrı’nın yargısına ve merhametine mecburiyeti göstermek için bu duyguları tuvale ve diğer sanatsal ortamlara yerleştirme ihtiyacı hissetmişlerdir. Josse Lieferinxe’in “The Plague in Florence (Floransa’da Veba)” eserinde dine inananlardan oluşan toplumun bu felaketle nasıl başa çıkmaya çalıştığı anlatılır.
Bahsedilen eserlerde, veba salgınlarının getirdiği acı, ölüm ve kaosun yanı sıra; insanın kırılganlığı, yaşamın kısa süreliliği ve ölümün evrenselliği gibi felsefi temalar işlenir. Bu sanat eserleri, veba salgınlarının toplumsal travmaya neden olan etkilerini günümüze taşıyan önemli belgelerdir. İnsanın kırılganlığı ve yaşamın geçiciliği gibi temalar, sanatın evrensel bir dille insanın varoluşsal durumunu anlatmasına olanak tanımıştır.
Kaynakça
Görseller:
Hans Holbein, Danse Macabre: https://en.m.wikipedia.org/wiki/File:Holbein_Danse_Macabre_15.jpg
Pieter Bruegel the Elder, The Triumph of Death: https://www.museodelprado.es/en/the-collection/art-work/the-triumph-of-death/d3d82b0b-9bf2-4082-ab04-66ed53196ccc
Josse Lieferinxe, The Plague in Florence: https://en.m.wikipedia.org/wiki/File:Josse_Lieferinxe_-_Saint_Sebastian_Interceding_for_the_Plague_Stricken_-_Walters_371995.jpg
Yazılar:
Life in a Time of Plague and Beyond, Paul C. Lerson: https://journals.sagepub.com/doi/full/10.1177/0022167820946559
Kara Ölüm: 1348 Veba Salgını Ve Ortaçağ Avrupa’sına Etkileri, Özlem Genç: https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/144812
Hans Holbein’s Dance of Death (1523–5), Ned Pennant-Rea: https://publicdomainreview.org/collection/hans-holbeins-dance-of-death-1523-5/
Kara Ölüm ve Avrupa Sanatı, Ali Artun: https://www.e-skop.com/skopdergi/kara-olum-ve-avrupa-sanati/5735
https://ehistory.osu.edu/exhibitions/black-death-digital-exhibit
