BİLİM EVRENİMİZDE BİR GÜNEŞ: “DİLHAN ERYURT”

https://binyaprak.com/yazilar/dilhan-ezer-eryurt-un-bilimsel-hayati-1

NASA’da çalışan ilk Türk bilim kadını olan Dilhan Ezer Eryurt, 29 Kasım 1926 tarihinde İzmir’de dünyaya geldi. Babası o dönemin Ziraat Vekâleti müsteşarlarından ve ayrıca Denizli milletvekili olan Abidin EGE, bugünkü Ege Üniversitesi’nin temellerini oluşturan Yüksek Ziraat Mektebini kurma çalışmaları için o zamanlar İzmir’de bulunmaktaydı. Dilhan Eryurt’un doğumundan kısa bir süre sonra İstanbul’a, birkaç yıl geçince de Ankara’ya taşındılar. İlköğretimini ve liseyi Ankara’da tamamlayan Dilhan Eryurt, oldukça başarılı bir öğrenciydi. Liseden takdirname ile mezun oldu ve o dönemin Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel tarafından kendisine bir ödül verildi. Bu ödül Mustafa Kemal Atatürk’ün Nutuk kitabıydı ve Dilhan Eryurt ömrü boyunca “Benim için hepsinden değerlidir bu ödül.” diyecekti. 

Lise yıllarında kendisini göstermeye başlayan matematik sevgisi, İstanbul Üniversitesi Yüksek Matematik ve Astronomi Bölümü’nü seçmesine neden oldu. Üstelik o dönemin Nazi Almanya’sından kaçıp İstanbul Üniversitesi’ne sığınan pek çok başarılı bilim insanının bulunduğu, kendince şanslı bir döneme denk gelmişti. Böylece dünyaca ünlü profesörlerden ders alma şansını yakalamış oldu. Astronomiye de bu hocaları sayesinde ilgi duymaya başladı Eryurt.

Üniversiteyi bitirdikten sonra, Ankara Üniversitesi’nde Astronomi Bölümü’nü açmak üzere görevlendirilen Prof. Dr. Tevfik Oktay Kabakçıoğlu’nun yanında asistanlığa başladı. Ancak o zamanlar kadro sıkıntısı olduğundan “fahri” olarak çalışmaya başlamıştı ve iki sene boyunca hiçbir ücret almadı. Bu durum mesleğine duyduğu sevgi ve çalışma azmini gözler önüne seriyordu. Dilhan Eryurt 1953 yılında, astrofizik çalışmaları için Amerika’da Michigan Üniversitesi’ne gitti. Burada yüksek lisansını yaptı, aynı zamanda araştırma görevlisi olarak çalıştı. Ayrıca uluslararası birçok başarıya imza atmış bilim insanlarından ders aldı. Daha sonra hocalarının orada kalması için ısrarlarına rağmen Michigan Üniversitesi’nde kalmayı tercih etmedi ve Türkiye’ye döndü. Ardından Ankara Üniversitesi Astrofizik Anabilim Dalı’nda asistanlık görevine başladı. O zamanlar ülkemizde bulunan Prof. Dr. A. Kreiken’in öğrencisi oldu ve önce doktora sonra da doçentlik çalışmalarını tamamladı. Bu konu hakkında yıllar sonra Bilim Teknik’e verdiği bir röportajda “Prof. Kreiken’in yanında çalıştım ama, kütüphanecilik dahil her türlü işi yaptım.” diyecekti.

Dilhan Eryurt o dönemde Prof. Dr. Kreiken’in kendisine yaptığı profesörlük teklifini reddetti. Çünkü hemen profesör olmaktansa, kendisini yeterli birikime ve düzeye ulaşmış hissedinceye kadar araştırmalarına devam etmek istiyordu. Böylece Ankara Üniversitesi’nden doçentlik unvanını aldı ve hemen ardından, 1959 yılında Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (AIU) tarafından verilen iki yıllık bursla Kanada’ya gitti. O zamanlar Türkiye’de, henüz daha ne olduğu bile bilinmeyen bilgisayarla ilk kez orada tanıştı. Beraber çalıştığı tanınmış bir astrofizikçi olan Prof. Dr. Cameron, ona bir problem verdi ve bunun için bir bilgisayar programı yazmasını istedi. “Proglamlamayı” ilk kez duymuş olan ve ne olduğunu bilmeyen Dilhan Eryurt, problemi çözebilmek için kütüphanelere gitmeye başladı ve kısa sürede bir program yazdı. Sonuç ise çok iyiydi. Bu deneyiminin ardından çeşitli programları öğrenmeye yöneldi ve yıldızların yapı modelleri üzerine birçok başarılı program yazdı.

Kanada’da bir süre çalışmalarına devam ettikten sonra, aldığı başka bir bursla Amerika’ya, İndiana Üniversitesi’ne gitti. Burada yıldız modellerinin geliştirilmesinde yararlı olan yeni bir yöntemin geliştirilmesine yardımcı oldu. Bir süre sonra National Academy of Sciences bursunu aldı ve New York’ta bulunan NASA Goddard Uzay Araştırma Enstitüsü’nde çalışmaya başladı. Dilhan Eryurt, o dönemde orada çalışan tek kadın astronomdu.

ABD basınında, Dilhan Eryurt ve Enstitüdeki çalışma arkadaşları

NASA’da olduğu süre boyunca çok yoğun çalışması sayesinde üç yıl üst üste burs alınca, esas kadroya alındı. Alacağı ücreti duyunca verdiği tepki ise “Ama bu çok para, herhalde çok sıkı çalışmam gerekecek.” olmuştu. Burada bulunduğu süreç içerisinde Prof. Cameron ile Güneş’in evrimi üzerine de araştırmalar yaptı. Bu araştırmaların büyük bir önemi vardı çünkü Güneş ve Güneş Sistemi’nin incelenmesi o zamanlar yeni başlamakta olan uzay uçuşlarının gidişatını belirleyecekti. Dilhan Eryurt’un yaptığı çalışmalar o zamana kadar yanlış bilinen birtakım gerçekleri ortaya çıkardı. O tarihlerde, Güneş’in oluşumundan bu yana geçen zaman içerisinde parlaklığının arttığına inanılıyordu. Bu çalışmaları sayesinde yeni geliştirilen Güneş ve yıldızların evrimi modeline çok büyük bir katkısı oldu. Enstitüde yıldız oluşumu ve Güneş’in evrimi çalışmalarının yanı sıra nötrinolar konusuyla da yakından ilgilendi. Bu çalışkanlığı ve birçok alana olan eğilimlerinden dolayı “mucize ötesi” olarak kabul gördü.

Prof. Dr. Dilhan Eryurt, 1969 yılında NASA tarafından verilen Apollo Başarı Ödülü’ne layık görüldü. Bunun yanında o dönem genellikle yabancılara tanınmayan bir ayrıcalık olarak kıdemli araştırmacı unvanını almaya hak kazandı.

Dilhan Eryurt’un başarılı çalışmalarından dolayı NASA’dan aldığı Apollo Başarı Ödülü

Dilhan Eryurt, 1968’de Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) Fizik Bölümü’ne gelerek bir yıl boyunca misafir profesör olarak çalıştı. Bu sırada ülkemizin ilk Ulusal Astronomi Kongresi’ni düzenledi. O dönemdeki astronomların sayısı yirmi beşi geçmemesine rağmen kongreye herkes katıldı ve bundan sonra geleneksel bir kongre haline geldi.

Dilhan Eryurt’un girişimiyle düzenlenen 1. Ulusal Astronomi Toplantısı’na katılanlar, 1968

1969-1973 yılları arası NASA’da tekrar bilimsel araştırmalarını sürdüren Eryurt, 1973 yılında ODTÜ Fizik Bölümü’ne dönerek Astrofizik Anabilim Dalı’nı kurdu. Astrofizik eğitimine önem verdi ve pek çok öğrenci yetiştirdi. Artık astrofizikte klasikleşmiş kaynak kitapların birçoğunda kendi çalışmaları yer alıyordu.

Dilhan Eryurt 1977 yılında bir başarı ödülü olan TÜBİTAK Bilim, Hizmet ve Teşfik Ödülü’ne layık görüldü. Daha sonra TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi Projesi’nin ortaya çıkması için emek verdi. Katkılarından dolayı gözlemevinin açılışı sırasında kendisine onur plaketi verildi.

1988’de altı ay kadar ODTÜ Fizik Bölümü Başkanlığı, daha sonra da beş yıl süreyle ODTÜ Fen Edebiyat Fakültesi Dekanlığı yaptı. 1993 yılı Kasım ayında emekliye ayrıldı. Elbette bu sözde bir emeklilikti.

Dilhan Eryurt, ODTÜ Fizik Bölümü’ndeki çalışma odasında

Dilhan Eryurt sadece bilim dünyasına değil ülkemize de eğitim alanında pek çok katkıda bulundu. Yıllar sonra, eşi eski Erzurum milletvekili Sabahattin Eryurt ile senelerce çalıştıkları çeşitli kurumlardan tasarruf ettikleri o dönemin parasıyla 800 bin lirayı anaokulu ve kız öğrenci yurdu yapılmak üzere, Erzurum Milli Eğitim Müdürlüğü’ne bağışladılar. Tüm akademik başarılarının yanında ikisi kız olmak üzere üç tane de çocuk annesi olan Dilhan Eryurt’a neden tüm servetlerini bağışladıkları sorulduğunda “Ömrümüzün sonuna geldik, memlekete olan vefa borcumuzu ödemek istedik.” diyecekti.  Maalesef her güzel şeyin bir sonu olduğu gibi Dilhan Eryurt da 13 Eylül 2012 tarihinde Ankara’da hayata gözlerini yumdu.

Dilhan Eryurt; bilime ve mesleğine duyduğu derin sevgi, kıvrak zekası, dur durak bilmeden ilerlemesini sağlayan çalışkanlığı, insanlığa ve yurduna sunduğu sonsuz hizmetlerle pek çok insan için ilham kaynağı olmuştur. Pes etmemiş, yapılabileceği düşünülmeyeni denemekten çekinmemiş ve sonunda bilim evrenimizde bir güneş olarak kendine yer edinmiştir. Kendisi hür bir akıl ve çalışkanlığın birleşimine azim de eklenince neler başarılabileceğine verilebilecek en güzel örneklerden biridir.

Kaynakça

1. Alp Akoğlu, Bilim Teknik Dergisi, Sayı 360, Kasım 1997 (s:74-80)

2. Kayahan Demir, Türk Astronomi Derneği Elektronik Bülteni, Sayı 57, Eylül 2014 (s:6-11)

3. https://www.bioreglab.org/site/assets/files/1763/gunesi-zapteden-kadin-dilhan-eryurt.pdf

4. https://tr.wikipedia.org/wiki/Dilhan_Eryurt

Görseller

1.  https://binyaprak.com/yazilar/dilhan-ezer-eryurt-un-bilimsel-hayati-1

2. https://sarkac.org/2018/10/astrofizikte-oncu-dilhan-eryurt/

3. https://kabafii.com/dilhan-ezer-eryurt-3077

4. http://www.focusdergisi.com.tr/bilim_insanlari/soylesiler/00462/

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.