Duyu Bütünleme

Duyusal deneyimlerin gelişim ve davranış üzerine etkileri gün geçtikçe daha çok dikkat çekmektedir. Bilimsel araştırmalar duyusal deneyimlerin beyin plastisitesi yoluyla duygu, davranış ve öğrenme üzerine etkilerini net bir şekilde ortaya koymaktadır. Bununla birlikte duyusal deneyimlerin olumlu etkilerinin birey, durum, zaman ve çevre etkileşimleri ile ilişkili olduğu bilinmektedir. 

A.Jean Ayres 1970’lerde duyusal deneyimlerin davranış üzerine etkilerini ileri sürdüğü Duyu Bütünleme Teorisini geliştirmiştir.

Duyu Bütünleme Teorisi, bireylerin neden belirli şekillerde davrandıklarını açıklamak, belirli zorlukları hafifletmek için müdahaleyi planlamak ve müdahalenin sonucunda davranışların nasıl değişeceğini tahmin etmek için kullanılır. Dr. Ayres duyusal entegrasyonu “kullanım için duyuların organizasyonu” olarak tanımladı.

Duyularımız bize vücudumuzun fiziki koşulları ve çevremiz hakkında bilgi verir. “Eğer bir insanın üretken bir şekilde hareket etmesi, öğrenmesi ve davranması gerekiyorsa beyin tüm duyularını düzenlemelidir. “
Ayres, 1972 yılında “duyusal entegrasyon” tanımını, kendi bedeninden ve çevreden duyuları düzenleyen ve vücudun çevrede etkili bir şekilde kullanılmasını mümkün kılan nörolojik süreç olarak yayınladı.

Duyusal entegrasyon doğuştan gelen bir nörobiyolojik süreçtir ve çevreden gelen duyusal uyarımın beyin tarafından entegrasyonunu ve yorumunu ifade eder. Buna karşılık, duyusal entegrasyonda disfonksiyon, duyusal uyarının beyinde uygun şekilde entegre edilmediği veya organize edilmediği ve gelişim, bilgi işleme ve davranışta değişen derecelerde sorunlar oluşturabileceği bir bozukluktur.

Duyusal entegrasyon öncelikle üç temel duyuya odaklanır -dokunsal, vestibüler ve proprioseptif. Bu duyuların bağlantıları doğumdan önce oluşmaya başlar ve kişi olgunlaştıkça gelişmeye devam eder ve çevresiyle etkileşime girer. Üç duyu sadece birbiriyle değil, aynı zamanda beyindeki diğer sistemlerle de bağlantılıdır. Bu üç duyusal sistem hayatta kalma için kritik önem taşırlar. Bu üç duyu arasındaki ilişki karmaşıktır. Temel olarak, çevremizdeki farklı uyaranlara deneyimlememize, yorumlamamıza ve yanıt vermemize izin verirler.

Dokunsal sistem: dokunsal sistem, cerebral cortekse bilgi gönderen sinirleri içerir. Bu bilgiler hafif dokunma, ağrı, sıcaklık ve basıncı içerir. Bunlar, çevreyi algılamak ve hayatta kalmak için koruyucu reaksiyonlarda önemli bir rol oynamaktadır.

Dokunsal sistemde işlev bozukluğu olan kişiler; dokunulduğunda rahatsızlık duyabilir, belirli ‘dokulu’ yiyecekleri yemeyi reddedebilir ve/veya belirli giysileri giymeyi reddedebilir, saçını veya yüzünü yıkamaktan şikayet edebilir, ellerini kirletmekten kaçınabilir (yani, tutkal, kum, çamur, parmak boyası kullanmayı reddedebilir) ve nesneleri manipüle etmek için bütün eller yerine parmak uçlarını kullanabilir.

İşlevsiz bir dokunsal sistem, dokunma ve/veya ağrının yanlış algılanmasına (hipersensitif veya hiposensitif), genel sinirliliğe, dikkat dağınıklığına ve hiperaktiviteye neden olabilir.

Dokunsal duyarlılık, bir bireyin hafif dokunuşa karşı son derece hassas olduğu bir durumdur. Teorik olarak, dokunsal sistem olgunlaşmadığında ve yanlış çalışırken, anormal sinir sinyalleri beyin korteksine gönderilir ve bu da diğer beyin süreçlerine müdahale edebilir. Bu da, beynin aşırı uyarılmasına neden olur dolayısıyla aşırı beyin aktivitesine neden olabilir, bu durum engellenemez veya organize edilemez. Beyindeki bu tür aşırı uyarılma, bir bireyin davranışlarını organize etmesini ve konsantre olmasını zorlaştırabilir ve taktil uyaranlara olumsuz bir duygusal yanıt verebilir.

Vestibüler Sistem: Vestibüler sistem, iç kulak içindeki (semisirküler kanallar) hareketi tespit eden ve kafa pozisyonundaki değişiklikleri algılayan yapıları ifade eder. Örneğin, vestibüler sistem başınızın ne zaman dik veya eğik olduğunu size bildirir (gözleriniz kapalı bile olsa). Bu sistemdeki işlev bozukluğu iki farklı şekilde kendini gösterebilir. Bazı çocuklar vestibüler stimülasyona aşırı duyarlı olabilir ve sıradan aktivitelere (örneğin, salıncaklar, rampalar, eğim) karşı korkuyla tepki verebilir. Ayrıca merdiven çıkmayı, tepelere tırmanmayı veya inmeyi öğrenmede zorluk çekebilirler ve düzensiz veya engebeli yüzeylerde yürüme veya sürünme konusunda endişeli olabilirler. Sonuç olarak, uzayda endişeli davranışlar sergilerler. Bu çocuklar, genel olarak sakar görünür. Diğer uçta ise, çocuk aktif olarak bedenin aşırı dönmesi, zıplama gibi çok yoğun duyusal deneyimler arayabilir. Bu tip bir çocuk hipo-reaktif vestibüler sistemin belirtilerini gösterir; yani sürekli olarak vestibüler sistemleri stimülasyon arayışı içindedir.

Proprioseptif Sistem: Proprioseptif sistem, kişiye bir beden pozisyonu bilinci kazandıran kas, eklem ve tendon bileşenlerini ifade eder. Propriosepsiyon etkili bir şekilde çalışırken, bireyin beden pozisyonu farklı durumlarda otomatik olarak ayarlanır; örneğin, proprioseptif sistem, vücuda bir sandalyeye doğru oturmamızı ve pistten yavaşça çıkmamızı sağlayacak gerekli sinyaller sağlamaktan sorumludur. Ayrıca kalemle yazı yazmak, çorba içmek için bir kaşık kullanmak ve gömleğini iliklemek gibi ince motor hareketleri kullanarak nesneleri manipüle etmemizi sağlar. Bazı yaygın proprioseptif disfonksiyon belirtileri, sakarlık, düşme eğilimi, uzayda vücut pozisyonu bilincinin eksikliği, garip vücut duruşu, küçükken minimal sürünme, küçük nesneleri manipüle etmede zorluk, özensiz bir şekilde yemek yemek ve yeni motor hareketlere direnç göstermektir.

Propriosepsiyonun bir diğer boyutu ise praksis yani motor planlamadır. Praksis farklı motor görevlerini planlama ve yürütme yeteneğidir. Bu sistemin düzgün çalışması için, duyusal sistemlerden doğru bilgi edinmesi ve daha sonra bu bilgiyi verimli ve etkili bir şekilde organize etmesi ve yorumlaması gerekir.

Genel olarak, bu üç sistem içindeki işlev bozukluğu kendisini birçok yönden ortaya koyar. Bir çocuk duyusal girdilere aşırı veya az duyarlı olabilir, aktivite seviyesi alışılmadık derecede yüksek veya alışılmadık şekilde düşük olabilir. Bir çocuk sürekli hareket halinde olabilir veya kolayca yorulabilir. Ayrıca, bazı çocuklar bu aşırı uçlar arasında olabilir.

Bu üç sistemdeki disfonksiyon kaba ve / veya ince motor koordinasyon problemlerine, konuşma / dil gecikmelerine neden olabilirken akademik başarıyı da etkileyebilir.

Davranışsal olarak, çocuk genel bir planlama eksikliği gösterebilir. Bazı çocuklar yeni durumlara uyum sağlamakta zorlanabilir ve hayal kırıklığı, saldırganlık veya geri çekilme ile tepki verebilir.

Temel duyusal bütünleştirici işlemlerin değerlendirilmesi ve tedavisi, ergoterapistler ve / veya fizyoterapistler tarafından gerçekleştirilir. Terapistin genel amacı: çocuğa merkezi sinir sistemini düzenlemede yardımcı olacak duyusal bilgi sağlamak, duyusal bilgiyi inhibe etme ve / veya modüle etme konusunda ve işlem yapmada yardımcı olmak için duyusal uyaranlara daha organize bir cevap geliştirmek.