ERTELEMENİN MEKANİZMASI
Kişilerin günlük yaşantılarında sıklıkla sergiledikleri bir davranış olan erteleme, belirli bir zamanda yapılması planlanan işlerin sebepsiz yere geciktirilmesidir. Geciktirilen işler pek çok durumda çalışan tarafından çeşitli bahanelerle önemsiz olarak görülmekte veya belirli bir nedene bağlı olarak ya son anda yapılmakta veya hiç yapılmamaktadır. İşlerin son anda yapılması da erteleme davranışı kapsamında değerlendirilmektedir.(1)
RL Strub tarafından yapılan araştırma, ertelemeyi beyindeki, özellikle frontal lobdaki fiziksel bozukluklara ve lezyonlara bağlar – özellikle globus pallidustaki bilateral hemisfer. Frontal lobun prefrontal korteksi (PFC) bilişsel süreçleri kontrol eder. İşlevlerinin çoğu günlük yaşamda rutin olarak kullanılır (yani yargılama, planlama, eleştirel düşünme, empati, dikkat süresi, organizasyon vb.). Beynin en gelişmiş kısmı olarak PFC, sosyal alanda gerekli davranışlardan sorumludur ve sonuç olarak kişiliklerimizi etkiler. Bireyin hedeflere ulaşma kapasitesi, olgun ve etkili bir kişiliğin önemli bir yönü olarak kabul edilir. Sosyal bir kongre ya da bir kültür ürünü değildir. PFC’nin önemi göz önüne alındığında, bir işlev bozukluğu organizasyon, erteleme, karar, dikkat süresi ve dikkat dağınıklığı ile ilgili sorunlara neden olabilir. PFC beynin limbik ve duyusal kısımlarına sinyaller gönderir. Bir kişinin odaklanması gerektiğinde, PFC diğer beyin bölgelerinden rahatsız edici girdiyi azaltır. Bu nedenle, PFC ile ilgili bir sorun varsa, bu işte filtre mekanizması yoktur. PFC’nin yetersizliği “Dikkat Eksikliği Bozukluğu”nda yaygındır. Frontal lobun davranışsal yönleri beynin günden güne işleyişte kritik öneme sahiptir ve bu özelliklerin bolluğu, zamanın herhangi bir noktasında mükemmel bir şekilde çalışmasının olası görünmemesini sağlar. Daha hafif bir notta PFC erteleyiciye erteleme için bilimsel olarak meşru bir bahane sunar.(2)
Erteleme olayının başlangıcında beynimizin iki bölümü arasında bir mücadele başlar. Bunlardan biri limbik sistem, diğeri ise prefrontal kortekstir. Limbik sistem baskın geldiğinde eğer mümkünse sıkıcı iş ertelenir. Mevcut durumlara otomatik duygusal tepkiler vermemizi sağlayan beyin bölgemiz amigdaladır. Amigdala, bir güçlükle karşılaştığında “kaç (vazgeç) ya da savaş (dayan)” tepkisini verir. Aslında bunların her ikisi de ertelemeye neden olabilir. Çünkü beynimiz bizi olumsuz duygu ihtimalinden korumak üzere gelişmiştir. Örneğin norepinefrin (noradrenalin) kimyasalı yükseldiğinde korku ve endişe duyguları artar ama hemen ardından adrenalin sahneye çıkarak, senaryoyu tamamen değiştirir.(3)
Yapılan araştırmalarda psikolojik olarak ertelemenin 2 fonksiyonu olduğunu ortaya koymuştur. I-fonksiyonunun bilgi yorumlamasının ve davranış değişikliğinin önemi, ertelemenin kendi kendini sabote etme ve karar verme bileşenlerinde gösterilebilir. İkinci erteleme fonksiyonu; karar, çatışmalar ve seçimlerle uğraşırken bir kararın ertelenmesidir. Bu fonksiyonda karar verme ertelemesi yüksek olan insanlar, karar verme konusunda daha uzun zaman alma konusunda mükemmeliyetçilik eğilimleri sergilerler.
Peki biz erteleme hakkındaki mekanizmaları ve fonksiyonları kendi yararımıza çevirebilir miyiz?
Bu konuda birçok yöntem mevcut. Ben kendi hayatımda kullandığım birkaç yöntemden bahsetmek istiyorum.
Erteleme davranışımın farkına vardığımda ilk yaptığım şey “Bu işi yapmak ne kadar vaktimi alacak?” sorusunu soruyorum kendime. Burada “2 kuralını” kullanıyorum. Eğer 2 daikikamı alacak bir iş ise bu iş aklıma geldiğinde o an onu yapıyorum ki bu işi düşünerek yapma süremden daha fazla vakit kaybetmeyeyim. 2 kuralının ikinci parçasındaysa eğer bir alışkanlık kazanmaya çalışıyorsam bu alışkanlığım için 2 gün üst üste ara vermiyorum.
Başka bir yöntemse Eisenhower Matrisi. Bu yöntem zamanı nasıl yöneteceğimiz ve hangi işlere öncelik vermemiz gerektiğine daha hızlı karar vermemizi sağlıyor.
ABD eski başkanı Dwight D. Eisenhower’ın geliştirdiği bu matris, bir koordinat sistemini “acil – acil değil” ve önemli – “önemli değil” olmak üzere 4 çeyreğe bölerek, yapılması gereken işlerin bu şekilde kategorilendirilip buna göre önceliklendirilmesine dayanır.(4)
Erteleme davranışı günümüzde insanların günlük alışkanlıklarından biri haline gelmiş ve birçok başarısızlığın temelinde yatmaktadır. Erteleme davranış biçimi birçok kaynakta alışkanlık yerine bir tür bozukluk olarak adlandırılmıştır. Erteleme davranışından kurtulmak için kararlı ve iradeli bir tavır sergilemek hayatımıza yön vermemizi kolaylaştıracaktır. Bu konuda insanı yüreklendiren Ted Talks konuşmalarını “ertelememe” alışkanlığı kazanmanız için aşağıda listeledim 🙂
Ve son olarak Jordan Peterson’ın dediği gibi “tidy your room” 🙂
- Barry Schwartz- Seçme Çelişkisi Üzerine
- Jason Fried-Neden İş Yerinde Olmuyor?
- Tim Urban-Usta Bir Erteleyicinin Kafasının İçindekiler
- John Green-Bir İneğin Her şeyi İnternetten Öğrenme Rehberi
Kaynakça:
- Stead, R., Shanahan, M., & Neufeld, R. (2010). “I’ll go to therapy, eventually”: Procrastination, stress and mental health. Personality and Individual Differences, 49(3), 175-180.
- https://serendipstudio.org/bb/neuro/neuro02/web1/jmaryasis.html
- http://www.olaganustukanitlar.com/surekli-erteleme-davranisinin-bilimsel-aciklamasi/
- https://ceotudent.com/etkili-zaman-yonetimi-eisenhower-matrisi