AZİM VE KARARLILIK: RİTA LEVİ-MONTALCİNİ

Gelişimsel nörobiyolojinin öncülerinden olan Rita Levi-Montalcini, 22 Nisan 1909’da İtalya’nın Torino kentinde ikiz kız kardeşi Paola ile birlikte Yahudi kökenli bir ailede dünyaya geldi.

Aile, kızlarına entelektüel açıdan birikimli bir şekilde yetişmeleri için gerekli ortamı sunmuşlardı fakat üniversiteye devam etmeleri pek mümkün değildi. Sebebi ailenin maddi durumunun kötü olması değildi, aksine zengin bir aileydi. Babası Adamo’ya göre profesyonel bir kariyer yapmak kadınların asıl görevleri olan annelik ve ev işlerini aksatmasına neden oluyordu, bu yüzden kızlarının üniversiteye gitmesini istemiyordu.

Rita, babasının çizdiği ideal kadın modeline asla uymayacaktı. Yirmi yaşındayken istediği hayatın babasının istediği hayat olmadığını iyice anladı ve babasını üniversiteye gitmesine izin vermesi için ikna etti. Eksik olduğu dersleri tamamlayarak liseden mezun oldu. Yakın bir arkadaşını mide kanserinden kaybetmesi onu tıp fakültesine yönlendirmişti ve 1930 yılında Torino’da tıp fakültesine başladı.

Fakültede ünlü histolog Giuseppe Levi’den ders alma şansına sahip oldu. Prof. Levi in vitro* çalışmaların ülkedeki öncüsüydü. Sinir sistemi üzerinde çalışmalar yapıyordu. Rita’nın nörolojiye ilgisini başlatan kişidir.

(*in vitro: laboratuvar ortamında ya da yapay koşullar anlamında biyoloji ve tıp alanlarında sık kullanılan bir kelime)

1936’da fakülteden summa cum laude  (en yüksek başarı) ile mezun oldu ve Guiseppe Levi’nin asistanı olarak çalışmaya başladı. Akademik kariyerinde emin adımlarla yol alırken 1938’de Mussolini “Manifesto per la Difesa della Razza’yı” yayınladı. Bunu, Aryan olmayan İtalyan vatandaşlarına akademik ve profesyonel kariyerleri yasaklayan yasaların yürürlüğe konulması izledi.

Asistanlığını kaybetmek ve savaş sırasındaki ırkçılık Rita’nın çalışmalarına engel olamadı. Yatak odasında kurduğu laboratuvarda çalışmaya devam etti. Tavuk embriyolarındaki sinir liflerini inceliyordu. Bu konuda ilham kaynağı Washington Üniversitesi’nde bir embriyolog olan Viktor Hamburger’in civciv embriyolarındaki üzerindeki çalışmaları hakkındaki bir makaleydi.

1947 yılında Viktor Hamburger’den gelen davet üzerine Washington Üniversitesi’nde araştırmacı olarak çalışmaya başladı.

1950’lerin başında yaptığı deney, onu hayatının en büyük buluşuna yaklaştırdı. Tümör dokularını embriyolara aktararak bir çalışma yaptı ve tümör hücrelerinin etrafında kümeleşen sinir hücrelerini gözlemledi. Çalışma arkadaşlarından biyokimyacı Stanley Cohen ile birlikte bu duruma sebep olan maddeyi keşfettiler: nöron büyüme faktörü(NGF)

Levi-Montalcini ve Cohen bir çığır açmıştı. NGF’yi bulunduktan sonra NGF işlevleri üzerinde yapılan çalışmalar bu maddenin önemini artırdı ayrıca benzeri birçok madde de bu sayede keşfedildi.

NGF’nin keşfi 1986’da Levi-Montalcini ve Cohen’e Nobel Tıp veya Fizyoloji Ödülü’nü getirdi. Ayrıca bu keşif Levi-Montalcini’nin İtalya bilim dünyasında önemli bir yere gelmesini sağladı.

1990’larda da çalışmalarına devam etti. Mast hücresinin patolojideki önemini gösteren ilk bilim insanlarından biridir.

1992’de gelişmekte olan ülkelerden, özellikle Afrika’dan gelen kadınları bilimde kariyer bulma konusunda destekleyen Rita Levi-Montalcini Vakfı’nı kurdu. Ayrıca 2002 yılında Roma’da Avrupa Beyin Araştırmaları Enstitüsü’nü (EBRI) kurdu ve başkanlığını üstlendi.

2001 yılında İtalya tarafından “Yaşam Boyu Senatör” olarak onurlandırılmıştır. Siyasi yönüyle de adını duyurmuştur.

30 Aralık 2012’de Roma’daki evinde öğle uykusundayken hayata gözlerini yumdu.

Yararlanılan Kaynaklar:

1. Rita Levi-Montalcini – Biographical. NobelPrize.org. Nobel Media AB 2020. Thu. 23 Apr 2020. https://www.nobelprize.org/prizes/medicine/1986/levi-montalcini/biographical/
2. Bradshaw, R. Rita Levi-Montalcini (1909–2012).Nature493, 306 (2013). https://doi.org/10.1038/493306a
3. Biography Rita Levi Montalcinihttps://www.ebri.it/en/pagine/1_biografia_2_biography_30
4. Rita LEVI-MONTALCINI http://scientificwomen.net/women/levi-montalcini-rita-58
5. https://en.wikipedia.org/wiki/Rita_Levi-Montalcini