DÜNYAYI DAHA RENKLİ GÖRMEK: TETRAKROMASİ

  Günlük hayatımızda herhangi bir aktivite yaparken çevremizde olup bitenleri doğal olarak inceleriz. Gördüklerimizin nasıl oluştuğunu, o renklerin gözümüze nasıl geldiğini ya da zaman zaman o renklerle gördüklerimizi nasıl tanımladığımızı düşünürüz.  Çevremizdekileri herkesle aynı şekilde görüp görmediğimizi aslında birbirimize sorarak emin olmaya çalışırız. Peki, çevremizde gördüklerimiz, çoğunluğa göre bize daha farklı ve daha renkli geliyorsa bu neden olabilir?

   Göz retinasında, üzerine düşen ışık enerjisini elektriksel enerjiye dönüştüren ileri derecede özelleşmiş fotoreseptör hücreleri bulunur. Bu hücreler çubuk ve koni hücreleridir. Çubuk hücreleri karanlıkta ya da az ışıkta görmemizi, koni hücreleri ise aydınlıkta ve renkli görmemizi sağlar. Normal renk görme aralığına sahip insanlar trikromatik görüşe sahiptir. Trikromatik görüşe sahip olanlar, farklı ışık renklerini algılayan üç çeşit koni tipine sahiptir. Bunlar:

• kısa dalga (S) koni hücreleri: mor ve mavi gibi kısa dalga boylarına sahip renklere duyarlı,

• orta dalga (M) koni hücreleri: sarı ve yeşil gibi orta dalga boylarına sahip renklere duyarlı,

• uzun dalga (L) koni hücreleri: kırmızı ve turuncu gibi uzun dalga boylarına sahip renklere duyarlı

Tetrakromasi Nedir?

   Trikromatik görüşe sahip kişiler bu konilerin farklı kombinasyonuyla yaklaşık 1 milyon rengi görebilir. Bundan yaklaşık 100 kat daha da fazla renk çeşidinin görülebildiği tetrakromatik görüşte ise 4 farklı koni tipi bulunmaktadır. Bu durumun insanlar arasında nadir olduğu düşünülmektedir. Araştırmalar, kadınlarda erkeklerden daha yaygın olduğunu ve kadınların yaklaşık yüzde 12’sinin dördüncü koni tipine sahip olduğunu göstermektedir. Erkeklerin ise tetrakromat olma olasılığı pek yoktur. Erkeklerin renk körü olma ihtimali daha yüksektir veya kadınlar kadar fazla rengi algılayamazlar. Bu durum, konilerindeki kalıtsal anormalliklerden kaynaklanmaktadır. Koni hücreleri X kromozomuna bağlıdır ve X kromozomundaki mutasyonlar, bir kişinin daha fazla veya daha az renk algılamasına neden olur, bu nedenle X kromozomunda herhangi bir mutasyon varlığında erkeklerde kadınlara göre daha sık renk körlüğü görülebilir. Ancak teoriye göre, bir kişi iki mutasyona uğramış X kromozomu alırsa, normal üç yerine dört koniye sahip olabilir. Bu teoriye göre ekstra bir koninin varlığı, bir tetrakromatın görünür spektrum içinde daha fazla ayrıntı veya renk çeşitliliği görmesine izin verebilir.

Tetrakromatik görüşe sahip ve aynı zamanda resim öğretmeni olan Concetta Antico, bir yaprağa baktığında yeşilden çok daha fazlasını görebiliyor. “İnsanların ne kadar az renkli gördüğü beni şok ediyor.” diyor. 2012 yılında araştırmacılar onun tetrakromat olduğunu doğruladı. Tetrakromasi hakkında daha fazla bilgi toplayabilmek için araştırmacılar Antico üzerinde çalışmalar yaptı. Araştırmacılar, renk algısındaki farklılıkların tespit edilmesinin zor olduğunu çünkü bu farklılıkların çok az olduğunu, aynı zamanda kullanılan testlerin normal görüşün daha üzerindeki renk çeşitliliğine uygun tasarlanmadığını belirtiyor.  Antico’nun genlerine dayanarak araştırmacılar, kesin olmamakla birlikte Antico’nun dördüncü konisinin “kırmızımsı-turuncu-sarı” olan dalga boylarını emdiğini belirledi.

  Araştırmacılar, tetrakromatik kişilerin beyinlerinin fazladan koniye göre adaptasyon sağlayabileceğini belirtiyor. Ancak dünyada daha birçok tetrakromat var olsa bile, olağanüstü bir renk algısına sahip olmayabilirler çünkü beyinlerini bu farklılığa dikkat etmek için odaklamamışlardır. Antico, bu durumda, nadir bir istisnadır, “5 yaşındaki normal bir çocuktan farklıydım, 7 yaşında resim yapıyordum, renkler beni çok etkiliyordu”. Ancak Antico bu renk çeşitliliğinin her zaman için bir avantaj olmadığını belirtiyor. “Manavlar benim için başlı başına bir kabus, burası her taraftan farklı renklerin fırlatıldığı bir renk çöplüğü gibi. En sevdiğim renk ise beyaz. Gözlerimi dinlendiriyor, huzur veriyor bana. Onda da birçok renk var ama en azından rahatsız etmiyor.” diye belirtiyor.

Araştırmacılar, tetrakromatik kişilerin genetik potansiyelinin ve algılarının nasıl farklı olduğu anlaşılırsa, rengin görsel olarak işlenmesi hakkında daha fazla bilgiye ulaşılabileceğini söylüyor.

 Tetrakromasiyi teşhis etmek için hangi testler kullanılır?

  Hiç test edilmediyseniz, tetrakromat olup olmadığınızı bilmek zor olabilir. Kendi gördüğünüz renklerle karşılaştırılacak başka bir görsel sisteminiz olmadığı için ekstra gördüğünüz renkleri hafife alabilirsiniz. Durumunuzu öğrenmenin ilk yolu genetik test yaptırmaktır. Kişisel genomunuzun tam bir profili, genlerinizdeki dördüncü konilerin oluşmasına neden olan mutasyonları gösterebilir. Ebeveynlerinizin genetik testi ile birlikte size aktarılan mutasyona uğramış genleri de ortaya çıkarabilir.

  Renk eşleştirme testi, tetrakromasi için en önemli testtir. Bu test şöyle yapılır:

  Araştırmacılar, test katılımcılarına, trikromatlara aynı görünecek, fakat tetrakromatlara farklı görünecek iki renk karışımından oluşan bir set gösterir. Katılımcılar bu karışımların birbirine ne kadar benzediğini 1 ile 10 arasında derecelendirir. Katılımcılara, cevaplarının değişip değişmediğini veya aynı kaldığını görmek için, aynı kombinasyon oldukları söylenmeden, farklı zamanlarda aynı renk karışımları gösterilir. Gerçek tetrakromatlar bu renkleri her seferinde aynı şekilde derecelendirir, trikromatlar ise aynı renk karışımlarını farklı zamanlarda farklı şekilde değerlendirebilir, bu da renklerin tam olarak fark edilmediğini gösterir. Tetrakromasiyi tanımlayabildiğini iddia eden herhangi bir çevrimiçi teste aşırı şüphecilikle yaklaşılması gerekir. Newcastle Üniversitesi araştırmacılarına göre, bilgisayar ekranlarında görünen renkler, testi geçersiz hale getiriyor.

KAYNAKÇA

Jameson K., Winkler A.,” The Veridicality of Color: A Case Study of Potential Human Tetrachromacy” GLIMPSE Journal, Erişim Tarihi:20 Ağustos 2021

Marshal J., Arikawo K.,” Unconventional Colour Vision” Current Biology, Cilt 24, Sayı 24 , 2014 , Sayfalar R1150-R1154, Erişim Tarihi: 16 Ağustos 2021, Doi: https://doi.org/10.1016/j.cub.2014.10.025

Porter, B. “Teleosemantics and Tetrachromacy.” Biology and Philosophy  35, 10 (2020). Erişim Tarihi: 18 Ağustos 2021, Doi:https://doi.org/10.1007/s10539-019-9732-9

Ossola A.,(13 Ekim 2014)“This Woman Sees 100 Times More Colors Than The Average Person” Popular Science, Erişim Tarihi: 15 Ağustos 2021, https://www.popsci.com/article/science/woman-sees-100-times-more-colors-average-person/

Robson D., (5 Eylül 2014)” The Women with Superhuman Vision” BBC Future, Erişim Tarihi:19 Ağustos 2021, https://www.bbc.com/future/article/20140905-the-women-with-super-human-vision

Jewell T.,(Son Güncelleme:24 Ekim 2018) “Tetrachromacy (‘Super Vision’)” Healthline, Erişim Tarihi: 17 Ağustos 2021, https://www.healthline.com/health/tetrachromacy

Görsel kaynak: flickr, shutterstock, pexels