ENDOMETRİOZİS VE GENETİK RİSK

Endometriozis, keşfedilmesi üzerinden çok zaman geçmesine rağmen hala tam olarak anlaşılmamış bir hastalıktır. Genel olarak endometriozis durumu, ektopik (rahim dışındaki organlara yerleşen) endometrium dokusunun tespit edilmesiyle karakterize edilmektedir. Bu doku, yumurtalık veya Fallop tüpleri gibi organlar üzerinde görülebilir (1) ve menstrual döngü ile bir yara dokusuna dönüşerek çeşitli semptomlara neden olabilir. Endometriozis hastalarında normalde menstrual kanama ile vücut dışına atılması gereken doku atılamaz ve bu bölgede enflamasyona, acıya neden olur. Overlerdeki bu ektopik dokuda kalan kan, dokuya daha da gömülerek ‘çikolata kisti’ adı verilen yapıların oluşmasına neden olabilir. Maalesef adet gören kişilerde endometriozis teşhisi konulması hala uzun bir zaman alırken hastalar bu süre boyunca ağrı ve infertilite sorunları ile karşı karşıya kalabilmektedir. Ancak endometriozis ile seyreden belirtilerin şiddeti ve hastalığın evresi arasında doğrusal bir ilişki olmadığı düşünülmektedir. Endometriozis hastalığının Türkiye’de yaklaşık 2 milyon kadını etkilediği tahmin edilmektedir (1). Hastalık riskinin genetik, hormonal, bağışıklığa bağlı, çevresel birçok faktöre bağlı olduğu yakın zamanda yapılan araştırmalar tarafından ortaya konmuştur (2). Aile çalışmaları ile de kalıtılan faktörlerin hastalık başlangıcı ve ilerlemesi üzerinde etkili olduğunu gösterilmiştir. 

Araştırmamdaki ana kaynağım olan Deiana ve arkadaşları tarafından 2019 yılında yazılmış makaleden yola çıkarak (kaynakçamda 2 numaralı kaynak olarak bulabilirsiniz), bu yazımda endometriozis gelişiminde genetik faktörlerin rol oynadığı düşünülen mekanizmalardan bahsedeceğim. Endometriozis gelişiminde belirleyici rol oynayan genetik faktörlerin tespit edilebilmesi ve bu bilgilerin üzerine tedavilerin oluşturulabilmesi için hala farklı modellerle yürütülen araştırmalara ihtiyaç duyulmaktadır. Yine de hastalık mekanizmalarından yola çıkarak olası kalıtsal etmenler hakkında yorum yapılabilir.

ENDOMETRİOZİS VE GENETİK RİSK
https://healthcare.utah.edu/healthfeed/postings/2019/04/endometriosis.php

Şimdiye kadar farklı bölgelerde yürütülen ve genel olarak endometrioziste aile riskini ortaya koymayı amaçlayan ve birkaç araştırma yapılmıştır. Örneğin 1993’te yayımlanan bir çalışmaya göre (3), endometriozis ile mücadele eden bir kişinin birincil dereceden akrabalarında (anne veya kız kardeş) bu hastalığı geliştirme riski yaklaşık 7 katına çıkabilmektedir. Endometrioziste önemli kalıtsal etmenlerin rol oynadığına dair benzer bulgular, başka birçok araştırmayla da ortaya konmuş ve kalıtsal olarak bu hastalığa dair riski artıran belli faktörlerin bulunduğu hipotezi desteklenmiştir.

Endometriozis riskini etkileyen kişisel faktörler arasında erken yaşta adet görmeye başlamak, geç menapoza girmek ve kişinin hayatı boyunca östrojene maruz kalma süresini genel olarak artıran durumlar sayılabilir. Dolayısıyla endometriozis nedenleri üzerine yapılan önemli hipotezlerden biri de östrojen ve progesteron reseptör-ligand ilişkisi ile bunun dengesinin bozulması üzerine kuruludur (2). Östrojen reseptörlerini kodlayan genler ve genlerin kalıtımının incelendiği bazı araştırmalar yürütülmüş ve polimorfizmlerin endometriozis riskine etkisi çalışılmıştır. 

Enflamasyon tepkilerinin de endometriozis sırasında önemli bir rol oynadığı görülmektedir. Dolayısıyla araştırmaların sonuçları farklı olabilse de hastalığın genetik temelleri ortaya çıkarılmak istendiğinde bu süreçte etkili olan proteinler ve bunların genetik kodları araştırılmaya başlanmıştır. Bazı araştırmalar örneğin IL2 reseptörü, IL10, TGF-beta gibi önemli faktörlerin genetiği ile endometriozis arasında ilişkilere odaklanmıştır (2). Endometriozisin ilginç taraflarından biri de bu konuyla bağlantılı olarak bağışıklık sistemi özelinde belli değişikliklerle kendini göstermesidir. Endometriozis hücreleri bağışıklık sisteminin takibinden ‘kaçmayı’ başarabilmekte ve bu şekilde ektopik noktalara erişebilmektedir (2). Böyle bir güce ulaşabilmelerinin nedeni HLA (insan lökosit antijeni) ekspresyonunda değişiklikler ve yabancı hücrelerin anlaşılabilmesini engelleyen moleküllerin ortama salgılanması gibi mekanizmalar olabilir (4). 

Genom çapında ilişkilendirme çalışmaları ile yürütülen birkaç araştırma da endometriozisin altında yatan nedenleri ve biyolojik mekanizmaları anlamaya yoğunlaşmıştır. Şimdiye kadar bu tarz kısmen büyük çaplı birkaç önemli araştırmadan söz edilebilir. Kaynakçamdaki 5 ve 6 numaralı makalelerde araştırmacılar, endometriozisi daha detaylı anlamak için yürütülmüş bu tip çalışmalardan bahsetmiştir. Detaylı öğrenmek isterseniz bu makaleye göz atmanızı öneriyorum. 

An itibariyle teşhis konulan endometriozis vakalarında kalıtsal faktörlerin çok küçük bir kısmı bu tarz genetik varyantlar ile açıklanabilmektedir. Dolayısıyla genetik faktörlerin hastalık sürecini tam olarak nasıl etkilediğine dair bulgulara ihtiyaç vardır. Yine de bu araştırmaların endometriozise giden biyolojik yolakların anlaşılabilmesi için önemli başlangıç noktaları oldukları düşünülmektedir (5). 

Kaynakça

  1. Acıbadem Hastanesi. Endometriozis Tedavisi. https://www.acibadem.com.tr/acibadem-de/endometriozis-tedavisi/
  2. Deiana, D. (2019). Genetics of endometriosis: a comprehensive review, Gynecological Endocrinology, 35:7, 553-558, DOI: 10.1080/09513590.2019.1588244
  3. Moen, M. H., & Magnus, P. (1993). The familial risk of endometriosis. Acta obstetricia et gynecologica Scandinavica, 72(7), 560–564. https://doi.org/10.3109/00016349309058164 
  4. Somigliana, E., Viganò, P., Vignali, M. Endometriosis and unexplained recurrent spontaneous abortion: pathological states resulting from aberrant modulation of natural killer cell function?. Human Reproduction Update, Volume 5, Issue 1, January 1999, Pages 40–51. https://doi.org/10.1093/humupd/5.1.40
  5. Rahmioglu, N., Montgomery, G., Zondervan, K. (2015). Genetics of endometriosis. Womens Health, 11(5), 577–586. 
  6. Krishnamoorthy, K. & Decherney, A. (2017). Genetics of endometriosis. Clinical Obstetrics and Gynecology, 60 (3), 531-38.

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.