Borderline Kişilik Bozukluğu
“Anı coşkuyla, abartarak yaşayan, sonra birden tüketen, bulunduğu çevre, durum hatta bir şarkı bile değişse aynı yoğunluğu başka bir yere yönelten…”
Bu cümleyi okuduğunuzda aklınıza ilk hangi hastalık geliyor? Bipolar hastalığı mı? Ah evet çoğumuz aynı hataya düştük. Ama bu tanım aslında okuduğum bir kitapta* Borderline Kişilik Bozukluğunu tasvir etmek için kullanılmıştı. Borderline Kişilik Bozukluğu çoğu zaman bipolar ile karıştırılan karmaşık bir bozukluktur. İşte bu anlaşılması zor kişilik bozukluğunda kişinin kendine ait özgüveni çok yüksek iken birden kendini çok fazla boş ve değersiz hissedebiliyor. Yalnız kalmayı hiç sevmiyorlar ve içlerinde sürekli bir boşluk hissi ile yaşıyorlar. Normal bir insan için önemsiz görülebilen bir davranış onlar için büyük bir önem arz ediyor ve bundan çok fazlaca etkileniyorlar. Tabi ki aşırı terk edilme korkusuyla beraber depresyon da çok sık görülüyor.
*= Aret Vartanyan, Siyah Gözyaşı (İstanbul: A7 Kitap Yayıncılık, 2018), 244.
Hadi biraz daha ayrıntılı tanıyalım bu hastalığı. Borderline Kişilik Bozukluğu (BKB) çok sık görülen ama çokça gözden kaçırılan bir psikolojik rahatsızlıktır. Genç yetişkinlik döneminde ve değişik koşullarda ortaya çıkan bu rahatsızlık, çoğu zaman bipolar hastalığı ile karıştırılan karmaşık bir sendromdur. Bu sendromda kişinin diğer insanlar ile ilişkilerinde ve benlik algısında, duygulanımda bozukluk baş gösterirken; ani dürtüsellik ile kişide kendine zarar verme, intihar, kumar oynama, tehlikeli cinsel ilişkiler, aşırı yemek yeme ve madde kullanımı vb. gibi aşırı uç noktalarda davranışlar görülebilir.Bir yandan benlik algısındaki bozukluk ve bu nedenle geçirdiği öfke nöbetleri, insan ile ilişkilerine büyük zarar vermekte iken, duygudurumun çabuk değişmesi ve zayıflamış dürtü kontrolü ise şiddet için zemin oluşturarak kişinin kendine ve çevresine zarar verme ihtimalini de arttırmaktadır. Ayrıca BKB tanısını koymak çok zordur çünkü diğer duygudurum bozukları ile çoğu zaman karıştırılmaktadır.
BKB’nun toplumda yaygınlığı %2 ve ölüm oranı %6,7-8,5 olarak belirtilmiştir. Yani BKB toplumsal açıdan önem taşıyan büyük bir sorundur. Ayrıca yapılan bir çalışmada, ruh sağlığı çalışanların %84’ü, BKB hastalarına tedavi ve bakım vermenin diğer hasta gruplarından çok daha zor olduğunu belirtmiştir. Bu yüzden bu hasta grubunun tanısı ve tedavisi büyük önem arz etmektedir. Hastaların çok yüksek kısmında depresyon ve anksiyete görülürken, çok da az olmayan bir kısmında ise madde ve alkol bağımlığı görülmesi, dikkat edilmesi gereken başka bir yönüdür. BKB hastalarının bebeklikte kullanılan ilkel bir savunma mekanizması kullandıkları öne sürülmüş ve kötü yönlerini etrafındaki kişilere yansıtarak iyi kalma çabası içinde oldukları gösterilmiştir.
Tanı Kriterleri
Borderline Kişilik Bozukluğu’nun tanısının çok zor olduğundan ve diğer duygudurum bozukluklarından güç bir şekilde ayrıt edildiğinden bahsetmiştik. Şimdi bu tanısı zor olan hastalığın kriterlerine göz atalım;
1- Gerçek ya da hayali bir terk edilmeden kaçınmak için çılgınca çaba harcamak.
2- Karşısındakileri aşırı büyütüp, göklere çıkarma ve aşırı değersizleştirip, gözden düşürerek, yerin dibine sokma gibi başkalarına aşırı değer, değersizlik verme ile giden tutarsız ilişkiler.
3- Kimlik karmaşası denilen kendini algılayışında, önem verilen kültürel- ahlaki değer anlayışında değişkenlikler.
4- Kendine zarar verme olasılığı fazla olan, iki ya da daha çok durumda sonunu düşünmeden, aniden yapılan eylemler (aniden çok para harcama, madde kullanımı, hızlı ve tehlikeli araç kullanma, birden aşırı yemek yeme, önceden düşünülmeyen uygunsuz cinsel davranışlar).
5- Yineleyen bir şekilde intihar girişimleri, intihar tehditleri, kendi kendine zarar verme (bıçak, jilet vs. ile kendi cildini kesme, sigara ile kafayı yakma).
6- Duygu durumunda aşırı tepkiye bağlı olarak sürekli duygusal değişkenlik hali (saatler içinde değişen sürelerde birbirini izleyen öfkelilik, üzüntü, kaygı, sevinç dönemleri).
7- Kişinin kendisini sürekli olarak boşlukta hissetmesi.
8- Öfkeye kontrolünde güçlük (sık sık kavgalara karışma, yüksek sesle hakaret, çığlık atma).
9- Stresle ilişkili, gelip geçici, kendine kötülük yapılacağı düşünceleri ya da dissosiyatif belirtiler.
Yukarıdaki kriterlerden 5 tanesini taşıyan kişiler, borderline kişilik bozukluğuna sahiptirler.
BKB Etiyolojisi
Daha öncede bahsettiğiniz gibi BKB karmaşık ve anlaşılması zor bir sendromdur ama aynı zamanda etiyolojisi de çok faktörlüdür. Ortaya çıkışını açıklayan birçok teorem mevcuttur ve çoğu zaman çocukluk dönemine ait travmaların önemi vurgulansa da etiyolojisi hala tam olarak açıklanamamıştır. BKB hastalarının çocukluk travmalarında cinsel istismarın yüksek olduğu ve ciddi BKB semptomları gösteren hastaların büyük bir çoğunluğunun çocukluk döneminde Dikkat eksikliği ve hipaeraktivite (DEHB) tanısı aldığı görülmüştür. Ve hastalığın patolojisinde ise yalnızlığa tahammül edememenin yattığı düşünülmüş. Ayrıca genetiği üzerinde yapılan çalışmalar, genetik geçişin %40 olduğunu göstermiştir.
BKB ile Bipolar Ayırımı
Bipolar ile BKB’nun birbirinden ayrımı kolay değildir ve bu borderline tanısında ve tedavisinde güçlük çıkarmaktadır. Çünkü tanı kriterleri oldukça örtüşmektedir. Ayrıca doğru tanımlama ile tedavi daha da etkili olmaktadır. İki hastalığın da birlikte görülebilmesi oldukça yüksektir. Ama birlikte görülmesinin prognoza ve hastaneye yatışa etkisinin olmadığı kanıtlanmış olsa da birlikte görülmeleri şiddet olaylarında artışa neden olabilir.
BKB’da duygudurum atakları daha kısa süreli ve çevreye bağımlı olarak gerçekleşirken; bipolarda daha uzun süre ve kendiliğinden ortaya çıkar. Ataklar ötimiden* öfkeye doğru giderken stres faktörleri de büyük rol oynamaktadır. Dürtüsellik çok yüksek olduğu BKB’de kişinin kendine zarar verici davranışlarda bulunma olasılığı yüksek iken bipolarda bu durum genellikle depresif haldeyken görülür ama BKB’da kendine zarar verme daha çok ümitsizlikle ilişkilidir. Ve uzun yıllar sonra hastaların çoğu tanı kriterlerini karşılamaz.
Ötimi: Normal çerçevede (sosyal çevre tarafından kabul edilir ölçüler içinde) oynamaları olan duyguduruma verilen isimdir.
BKB Tedavisi
Uzun süreli psikoterapik yaklaşım ve duygu durum dengeleyicileri büyük önem arz ederken FDA tarafında BKB tedavisi için hiçbir ilaç daha onay almamıştır.
KAYNAKÇA