COVID-19 Aşı Çalışmaları ve Son Gelişmeler

Aralık 2019’dan beri hayatımızda olan ve tüm hızıyla can almaya devam eden Covid-19 salgını için bilim camiası kolları sıvamış durumda. Gerek tedavi gerekse aşı çalışmaları son hızla devam ediyor. Bu yazımızda ise şu ana kadar yapılan aşı çalışmalarından bahsedeceğiz.

Milken Enstitüsünün verilerine göre şu anda 316 tedavi yöntemi ve 202 aday aşı çalışması yapılıyor. Aşı adaylarından bir tanesinin sınırlı kullanımı onaylanmış durumda. 7 aday aşı faz 3 deney aşamasında, 12 tanesi faz 2 ve 18 tanesi faz 1 deneylerini sürdürmektedir. Ayrıca biyoteknolojinin gelişmesiyle geleneksel aşı uygulamalarının yanında modern uygulamalar da araştırmaların büyük bir kısmını oluşturuyor. Yazımızda bu yöntemleri de kısaca açıklayacağız.   

DNA AŞILARI

Virüs antijenini kodlayan DNA parçasının vücuda direkt enjekte edilmesi yöntemine dayanır. Canlı olarak virüsü içermediğinden enfeksiyon riski taşımaz. Virüs antijenini kodlayan gen bir plazmid aracılığıyla hücre içine girer, konak hücre DNA’sına katılır ve antijen üretimi hücre içinde gerçekleşir. Bu aşı türü hem hücresel ve humoral immün yanıtı birlikte uyarmasıyla hem de uzun süreli bağışıklık yanıtı oluşturmasıyla avantajlı bir yöntemdir.

Bu strateji ile yürütülen 16 çalışma bulunmaktadır. 

INO-4800

Araştırma başta Inovio ilaç şirketi olmak üzere Beijing Advaccine Biotechnology, Ology Bioservices, VGXI, Richter-Helm gibi şirketlerle iş birliği içinde yürütülüyor.

Salgın Hazırlık Yenilikleri Koalisyonu (CEPI) bugüne kadar bu çalışma için 17,2 milyon dolar destekte bulundu. Ayrıca araştırmaya Bill & Melinda Gates vakfı 5 milyon dolar ve ABD Savunma Bakanlığı tam 71 milyon dolar bağış yaptı.

Şirket, daha önce MERS Coronavirüsü için “S” proteinini hedefleyen bir aşı üretmişti. Bu tecrübelerini de kullanarak SARS-CoV2 için de yine S proteinini hedefleyen bir aşı üretme yolunda ilerliyor. 

Çalışmanın preklinik sonuçları mayıs ayında Nature’da yayımlandı. 3 Nisan 2020 de 120 katılımcı hedeflenerek faz 1 klinik deneylere başlayan ekip 30 Haziran’da bu çalışmaların sonuçlarını aldılar. 22 Haziran’da ise faz 2 deneylere 160 katılımcı hedefiyle başlandı. Çalışmaların başarıya ulaşacağını düşünen araştırmacılar 2020 sonuna kadar 1 milyon doz üretim yapmayı planlıyor. 

Araştırmacılar SARS-CoV2 genomundan elde ettikleri 3 farklı S proteini genini bir plazmide aktardılar. Plazmidi barındıran vektörler çoğaltıldı. Bu sayede hedeflenen S proteinin de üretildiği görüldü. Plazmidlerin fare ve domuzlara enjeksiyonundan sonra yaklaşık 14 günde güçlü bir T lenfosit yanıtı ve nötrleştirici antikor üretimi olduğu bildirildi.

Faz 1 deneylerinde ise 40 sağlıklı gönüllüye elektroporasyon yöntemi uygulamasını takiben intradermal olarak 4 hafta arayla iki doz enjekte edildi. 6 hafta sonra deneklerin %94 ünde immün cevap oluştuğu gösterildi. Ayrıca 8 hafta boyunca ciddi bir yan etkiyle karşılaşılmadı. Rapor edilen tüm yan etkiler 1. seviyede kaldı. 

Ayrıca Inovio, INO-4800’ün oda sıcaklığında stabil kalabilen ve dondurulması gerekmeyen tek nükleik asit tabanlı aşı olduğunu belirityor.

GX-19

Genexine şirketi tarafından yürütülen çalışmalar 13 Mart 2020 tarihinde başladı. Binex ve bir Türk firması olan ILKO ile de iş birlikleri kurulan araştırmada 17 Haziran’da 210 hedef katılımcıyla faz 1/2 klinik deneylere geçildi. Aşı, Güney Kore Gıda ve İlaç Güvenliği Bakanlığı tarafından klinik deney onayı almış ilk yerli aşı olma özelliğini taşıyor.

Türkiye’de;

Ülkemizde Ege Üniversitesi İlaç Geliştirme ve Farmakokinetik Araştırma Uygulama Merkezi Aşı Araştırma ve Geliştirme grubu tarafından DNA tabanlı covid 19 aşısı için ilk aşama olan aşı antijen tasarımı 14 Nisan’da tamamlandı. Çalışmalar şu an preklinik aşamada.

İNAKTİVE VİRÜS AŞILARI

Ölü virüsün vücuda enjeksiyonu yöntemine dayanır. Virüs yapısı korunmuştur. Attenüe aşıya kıyasla antijen dozu daha fazladır. Kalıcı immünite içinse ilave dozlar gereklidir.  Hepatit A, Kolera, Veba, Kuduz aşıları bu yöntemle üretilmiştir. Bu stratejiyle yürütülen 14 çalışma vardır.

CoronaVac

Çin menşeli SinoVac tarafından yürütülen çalışmanın faz 1/2 deneyleri 16 Nisan’da Çin’in Jiangsu eyaletinde ve 20 Mayıs’ta yine Çin’in Hebei eyaletinde başlatıldı. Sırasıyla 744 ve 422 gönüllünün katılımıyla deneyler gerçekleştirildi ve 2 Temmuz’da faz 3 deneyleri dokuz bine yakın katılımcı hedefiyle Brezilya’da başladı.

Araştırmacılar farklı suşların tespiti için Çin, İtalya, İsviçre, İngiltere ve İspanya’daki toplam 11 hastanın bronkoalveolar lavaj sıvı örneklerini topladı. İnaktive aşı üretimi için bu 11 farklı suş içinden “CN2” olarak adlandırılan suş seçildi ve ileri aşamalar bunun üzerinden devam etti. Ayrıca virusların inaktivasyonunda beta-propiolakton kullanıldı. 6 Mayıs’ta yayımlanan sonuçlara göre aday aşı, farelerde SARS-CoV2 ye spesifik nötralize edici antikorları indükledi. Antikorlar ise dünya çapında var olan temsili 10 SARS-CoV2 suşunu kuvvetle etkisiz hale getirdi ve aşılamadan 14 gün sonra antikor üretimini indükleyebildi.

New Crown Covid-19

Sinopharm ilaç şirketi ve Çin Hastalık Kontrol ve Koruma Merkezi tarafından ortak yürütülen çalışmada faz 1/2 deneyleri 12 Nisan’da 1120 katılımcıyla Çin’de başladı. Deney sonuçlarına göre hiçbir ciddi yan etki gözlenmedi ve aşının güvenli olduğu belirtildi. 17 Temmuz’da Birleşik Arap Emirlikleri’nde ise faz 3 deneylere geçildi.

3-

Çin Tıbbi Bilimler Akademisi Tıbbi Biyoloji Enstitüsü tarafından yürütülen bir diğer aşı çalışması yine virüs inaktivasyonu yöntemine dayanıyor. Daha önce polioya karşı attenüe ve inaktive aşı üreten kurum bu konuda büyük tecrübe sahibi olduğunu kanıtlıyor. Çalışmanın faz 1 deneyleri 942 hedef katılımcı ile 15 Mayıs’ta ve faz 2 deneyleri ise 10 Temmuz’da başlatıldı.

Türkiye’de;

Ülkemizde Selçuk Üniversitesi ve Erciyes Üniversitesi bu stratejiyle aşı çalışmaları yapmaktadır. Çalışmalar şu an preklinik fazdadır.

ATTENÜE VİRÜS AŞILARI

Attenüasyon, patojen mikroorganizmanın ilk konağından farklı bir konağa karşı virülans geliştirmek için mutasyonlara uğraması sonucunda ilk konağına karşı virülansını azaltmasıdır. Bu yöntemle ilk konaktaki hastalık yapma yetenekleri zayıflatılan patojenler, vücuda enjekte edildiğinde ilk baştaki patojen etkeni kadar şiddetli hastalık yapmaz, bunun yanında vücutta çoğalarak immün sistemi kolayca uyarır. İmmünizasyonun daha uzun süreli olmasıyla da avantajlı bir gruptur. Çiçek, Sarı humma, kabakulak, kızamıkçık, Kızamık ve polio aşıları bu yolla üretilmiştir.

Bu stratejiyle yürütülen 4 çalışma vardır. Henüz tamamı preklinik aşamada olan bu çalışmalar arasında Acıbadem Üniversitesinin aşı çalışmaları da yer almaktadır

VİRAL VEKTÖR AŞILARI

Rekombinant vektör aşılar, farklı bir mikroorganizmaya ait bir veya birden fazla koruyucu gen eksprese edebilen apatojen veya genetik olarak modifiye edilmiş mikroorganizmalardan oluşmaktadır. Bu vektörlerin orijinal virulan suşa dönüşme riski yoktur ve aşırı duyarlı hayvanlarda bile patojen etki göstermemektedirler.

Bu stratejiyle yürütülen 41 çalışma vardır.

AZD1222

Resmi adı “ChAdOx1 nCoV-19” olan aday aşı, Oxford Üniversitesi Jenner Enstitüsü ve AstraZeneca ilaç şirketi tarafından çalışılmaktadır. 20 Ocak’ta çalışmalara başlayan ekip 23 Nisan’da faz 1/2 klinik deneylere 1112 denekle İngiltere’de başladıklarını duyurdu. 24 Haziran’da ise bu kez Güney Afrika’da 2000 gönüllüyle faz 1/2 deneylerine başladılar. Bu fazın sonuçları 20 Temmuz’da Lancet’te yayımlandı. Faz 3 deneyleri içinse 4 Mayıs’ta on bin katılımcıyla İngiltere’de ve 11 Haziran’da 12330 katılımcıyla Brezilya’da harekete geçildi.

Kurum, ABD Biyomedikal İleri Araştırma ve Geliştirme Kurumundan (BARDA) tam 1,2 Milyar dolar mali destek aldığını açıkladı. Ayrıca CEPI de 300 milyon doz üretim ve dağıtım için 750 milyon dolar ödenek verdi. Dünyanın en büyük aşı üreticisi olan Hindistan Serum Enstitüsü ise aşıya 100 milyon dolarlık yatırım yaptı. Avrupa’da pek çok ülke aday aşı için sipariş verdi. 30 Haziran’da ilk partinin (15,2 milyon doz) Aralık 2020 ye kadar üretilmiş olacağı duyuruldu. Aşının Temmuz 2021’e kadar 300 milyon doz üretilmesi bekleniyor.

Aşının mekanizmasına bakacak olursak; vektör olarak şempanzelerde enfeksiyon etkeni olan bir adenovirüs türü kullanıldı. Genetiği değiştirilerek insanlarda hastalık yapma yeteneği giderildi. Rekombinant teknolojisiyle SARS-CoV2 ye ait S proteinini kodlayan gen eklendi. Rhesus Makakları üzerinde yapılan hayvan deneylerinde tek doz aşının humoral ve hücresel immün yanıt oluşturduğu görüldü. Ayrıca aşının bronkoalveolar lavaj sıvısı ve solunum yolu dokularındaki viral yükü önemli ölçüde azalttığı gözlendi. Ayrıca aşılanan hayvanlarda pnömoniye de rastlanmadı.

Araştırmacılar aynı yöntemle MERS virüsüne karşı da aşı geliştirmişler ve insan olmayan primatlarda koruyuculuğunu göstermişlerdi.

Faz 1/2 deneylerde ise yorgunluk ve baş ağrısı en sık görülen sistemik yan etkiler olarak kaydedildi. Görülen diğer yan etkiler; titreme, vücutta ateş hissetme ve kas ağrısıydı. Görülen yan etkiler aşılamadan sonraki ilk gün en üst seviyedeydi. Ciddi bir yan etki ile karşılaşılmadı.

AD5-NCoV

CanSino Biologics Inc. tarafından yürütülen araştırmanın  Faz 1 deneyleri 16 Mart 2020 de 108 gönüllü; Faz 2 çalışmaları ise 12 Nisan 2020 de 508 gönüllünün katılımıyla Çin’in Wuhan şehrinde başladı. 25 Haziran’da Çin’de askeri kullanım için onaylanan aday aşının faz 2 sonuçları 20 Temmuz’da yayımlanmıştır. Faz 3 deneyleri içinse Rusya, Suudi Arabistan, Şili ve Brezilya ile görüşmeler yapılmaktadır.

Aşı, tip 5 adenovirüse SARS-CoV2 ye ait S proteinin eksprese edilmesiyle oluşturulmuştur.

Faz 1 deney sonuçlarına göre en sık gözlenen sistemik yan etkiler; ateş, halsizlik, baş ağrısı ve kas ağrısıydı. Aşılamadan sonra 28 gün içinde deneklerin hiçbirinde ciddi yan etkiye rastlanmadı.  Antikorların ise aşılamadan sonraki 14. Günde belirgin bir şekilde artış gösterdiği, 28. Günde ise pik yaptığı belirtildi. Spesifik T hücre yanıtı ise 14. Günde zirveye ulaştı.

Faz 2 deneylerde ise aşının çeşitli viral yükleri ve etkileri karşılaştırıldı. 5*10^10 sayıda partikül içeren aşının yüksek immün cevaba yol açtığı ve güvenli olduğu kaydedildi.

Adeno Tabanlı Aşı

Rusya kökenli Gamaleya Araştırma Enstitüsü tarafından yürütülen çalışmaların faz 1/2 deneyleri 38 katılımcıyla 17 haziranda başladı. Hatta araştırmacıların aşıyı insan deneylerinden önce kendi üstlerinde denediklerine dair iddialar da var. Bu iddialara karşı Rusya Klinik Araştırma Dernekleri Birliği durumu “Klinik araştırmaların, Rus hukukunun ve evrensel olarak kabul edilen uluslararası düzenlemelerin temellerinin kaba ihlali” şeklinde yorumladı.

Faz 3 deneylerin Ağustos ayı içinde başlayacağı tahmin ediliyor ve Rusya, bu yıl içinde 30 milyon doz üretim yapmayı planlıyor.

VSV-∆G-spike

İsrail Biyolojik Araştırmalar Enstitüsü tarafından yürütülen çalışmada 21 Haziran’da hamsterlar üzerinde yapılan hayvan deneylerinin başarılı olduğu duyuruldu. Yapılan deneyde tek doz aşı verilen müdahale grubundaki hamsterların, vücut ağırlıklarını koruduğu ve akciğerlerinde minör bir patoloji olduğu saptanırken, aşı verilmeyen kontrol grubunun akciğerlerinde çok daha yaygın patoloji gözlendi. Ayrıca aşı, Veziküler Stomatit Virüsü (VSV) ne ait glikoproteinin SARS-CoV2 ye ait S proteini ile yer değiştirilmesi sonucu yeni bir virüs meydana getirilerek tasarlandı. Bu virüs Ebola, AIDS ve Kırım Kongo Kanamalı Ateşi dahil pek çok aşı tasarımında daha önce de kullanılmıştı. Bu yaygın kullanımın sebebi bu virüsün çok kolay çoğalabilmesi, vücutta güçlü bir humoral ve hücresel immün cevaba yol açması ve genel nüfusun çoğunlukla bu virüs ile karşılaşmamış olmasıdır.

NDV-SARS-CoV2/Spike

Hollanda kökenli aşı enstitüsü Intravacc, Covid-19’a karşı intranazal bir aşı geliştirmek için Wageningen Bioveterinary Research (WBVR) ve Utrecht Üniversitesi ile iş birliği yaptı.

Aday aşı Newcastle hastalığı Virüsü (NDV) nün vektör olarak kullanılıp, SARS-CoV2 ye ait S proteinini kodlayan genin eklenmesiyle geliştirilmiştir. NDV’nin, insan olmayan primatlar da dahil olmak üzere memelilerde intranazal veya intratrakeal kullanım için güvenli olduğu ve hastalık oluşturmadığı belirtiliyor. Wageningen Bioveterinary Research ise NDV’nin modifikasyonu için “ters genetik” adlı bir yöntem kullanıyor.

Ayrıca araştırmacılar nazal aşılamanın, sistemik bağışıklığın yanında mukozayı da tetiklediğinden intramüsküler aşılamadan daha faydalı olduğunu ve akciğerler, bağırsaklar, genital sistem gibi diğer mukozal bölgelerdeki enfeksiyonlara karşı da koruma sağlayabileceğini belirtiyor.

Türkiye’de;

Ankara Üniversitesinin yürüttüğü adenovirüs tabanlı ve Erciyes Üniversitesinin yürüttüğü tip 5 adenovirüs tabanlı aşı çalışmaları henüz preklinik aşamadadır.

PROTEİN ALT BİRİMİ

Bu yöntemde patojenin antijenik bir fragmanı ayrıştırılır ve immünizasyon için vücuda direkt enjekte edilir. Yan etkisinin az olması, hücresel ve humoral immüniteyi uyarmasıyla avantajlı iken fazla miktarda ve birden fazla doz gerektirmesi, adjuvanlarla birlikte kullanım gerektirmesi ve kullanılan birime göre koruyuculuğun zayıf olma olasılığı ile de dezavantajlara sahiptir. Aselüler boğmaca ve parenteral influenza aşıları bu şekilde üretilmiştir.

Bu stratejiyle çalışılan tam 64 çalışma vardır. Çalışmalardan sadece dördü faz 1 evresindeyken diğer çalışmalar henüz preklinik aşamadadır.

COVAX-19

Araştırma Flinders Üniversitesi ve Vaxine ilaç şirketi tarafından yürütülüyor. Faz 1 deneyleri 30 Haziran’da 40 hedef denek ile Avustralya’da başladı. Şirket, ilk deneylerin sonuçlarının pozitif olmasının ardından gelecek hafta faz 2 deneylerini başlatmayı planlıyor. Aşı daha önceki SARS Coronavirüs aşı yaklaşımından geliştirilmiştir.

NVX-CoV2373

Novavax şirketi tarafından yürütülen çalışmanın Faz 1 deneyleri 25 Mayıs’ta 131 hedef gönüllü ile Avustralya’da başlamıştır.

Şirket, CEPI’den 388 milyon dolar, ABD Savunma Bakanlığından 60 milyon dolar ve ABD Federal Hükümetinden de 1,6 milyar dolar ödenek aldığını açıklamıştır.

Aşı, Novavax’ın tescilli M-Matrix recombinant nanopartikül teknolojisi kullanılarak geliştirildi.  Saponin bazlı Matrix-M adjuvamı, lokal lenf düğümlerinde antijen sunumunu arttırarak ve bağışıklık kazandırılmış bir kişinin antikor üretmesine yardımcı olarak virüse karşı güçlü bir etki göstermiştir.

Şirket, 2020’nin sonuna kadar 100 milyon doz ve 2021’in sonuna kadar tam 1 milyar doz üretim yapmayı amaçlıyor.

SCB-2019

Clover ilaç şirketi tarafından yürütülen çalışmanın; Dynavax, Sanofi, Xiamen Innovax gibi ortakları bulunmaktadır. Preklinik ve faz 1 çalışmaları için CEPI’den 66 milyon dolar ödenek aldıkları açıklanan ekip faz 1 çalışmalarına 19 Haziran’da 150 hedef katılımcıyla başlamışlardır.

Türkiye’de;

İzmir Biyotıp ve Genom Merkezi ve Boğaziçi Üniversitesi’nin yürüttüğü aşı çalışmaları da bu grupta bulunmaktadır. Çalışmalar henüz preklinik fazdadır.

RNA AŞILARI

DNA aşılarına benzer şekilde, bu deneysel aşılar genetik materyalin (RNA) sokulması yoluyla bağışıklık sağlar. RNA aşıları potansiyel olarak diğer aşılardan daha hızlı ve kolay bir şekilde geliştirilebilir.

Bu stratejiyle yürütülen 27 çalışma vardır.

mRNA1273

Çalışma Moderna ilaç firması tarafından yürütülüyor ve şirket başta NIAID Aşı Araştırma Merkezi olmak üzere Lonza, Catalent ve Rovi gibi biyoteknoloji şirketleriyle iş birliği içerisinde bulunuyor.

BARDA tarafından şirkete aşı çalışmalarını hızlandırma amacıyla 483 milyon dolar ödenek verildi. 26 Temmuz’da faz 3 deneyleri için 472 milyon dolar ek ödeme yapıldığı açıklandı.

Araştırma ekibi 11 Ocak’ta Çin otoritelerinin SARS-CoV2 nin gen dizilimini açıklamalarından 2 gün sonra, 13 Ocak’ta mRNA-1273 dizilimini tamamladı ve Şubat 2020’de hayvan deneylerine başladı. 16 Mart’ta ise 120 katılımcıyla faz 1 klinik deneylere geçildi. 29 Mayıs’ta 600 deneğin katılımıyla faz 2 deneylere başlayan ekip son olarak 27 Temmuz’da tam otuz bin gönüllü hedefiyle faz 3 deneylere geçti.

Faz 1 deneylerinde genelde hafif ve orta şiddette yan etki görüldü. İki aşılama arasında deneklerin yarısından fazlasında beklenen yaygın yan etkiler olan baş ağrısı, titreme, halsizlik, kas ağrısı ve enjeksiyon bölgesinde ağrı gözlendi.

Faz 2 deneylerde ise daha çok aşı dozuna odaklanıldı ve 1 mikro gram ve 10 mikrogram aşıların tek doz uygulandığı hayvanlarda aşılamadan 7 hafta sonra dahi akciğerlerde viral replikasyona karşı korunmuştur. 0,1 mikro gram dozda akciğerlerdeki viral yükte 100 kat, 0,01 mikro gram dozda ise 3 kat azalma görülmüştür.

BNT162

BioNTech’s tarafından yürütülen çalışmanın diğer ortakları Pfizer ve Fosun ilaç firmaları.

Çalışmanın hayvan deneyleri Nisan 2020’de başladı. Bu çalışmada ilginç olarak 4 ayrı aşı adayı birlikte deneniyor. Araştırma ekibinin BNT162b1 olarak adlandırdıkları aşıları reseptör bağlayıcı domain (RBD) antijenini kodlarken BNT162b2 adlı aşı adayı S proteini antijenini kodluyor. 3. aday aşı üridin içeren bir mRNA taşırken 4. aday kendini çoğaltabilen RNA (saRNA) türünü barındırıyor.

Çalışmanın faz 1/2 deneylerine 29 Nisan’da ABD’de, 20 Nisan’da Almanya’da ve 21 Temmuz’da Çin’de olmak üzere 3 ayrı ülkede başlanmıştır. 27 Temmuz’da ise faz 2/3 çalışmalarına başladıkları duyurulmuştur.

Ön klinik çalışmalarda 45 gönüllü üzerinde yapılan deneylerde ise olumlu sonuçlar alındığı açıklanmıştır.

NCOVSARNA

Çalışma Imperial Collage London tarafından yürütülüyor.  “Kendini çoğaltan RNA” (saRNA) teknolojisinin kullanıldığı aday aşının hayvan deneyleri Şubat 2020 de başlamışken ilk klinik deneyleri 24 Haziran’da başladı. Ekip diğer aşıların aksine bu aşının tamamen sentetik olduğunu ve gerçek virüse ait hiçbir parçacık içermediğini belirtiyor.

Ekip ilk olarak laboratuvar ortamında herhangi bir hayvan hücresine ihtiyaç duymadan S protein dizilerini içeren sentetik ve kendini çoğaltabilen RNA kopyaları (saRNA) oluşturdu. Bunlar küçük yağ damlacıklarıyla paketlendi ve aşı haline getirildi. Enjeksiyon sonrası vücuda dağılıp hücrelere giren bu RNA parçaları kendini çoğalttı ve hücrelere SARS-CoV’a ait S proteinini üretmesini emreden kopyalar üretti. Ancak hücre DNA’sını doğrudan etkilemedi. Antijen sunucu hücrelerle bu S proteinlerini tanıyan immün sistem humoral ve hücresel yanıt oluşturur.

Kurum bu çalışma için Birleşik krallık hükümetinden 41 milyon dolar ödenek almıştır

4-

Almanya kökenli CureVac şirketi tarafından yürütülen çalışmanın faz 1 deneylerine 18 Haziran’da 168 katılımcıyla Tübingen’de başladı. Alman hükümeti tarafından 338 milyon dolar ödenek alan şirket 14 Mayıs’ta preklinik çalışma sonuçlarını açıkladı. Buna göre 2 mikrogramlık iki doz aşı büyük miktarda virüs nötralizasyonu yapıyor. Şirket bu aşı teknolojisini daha önce grip, kuduz ve RSV için de kullanmıştı.  

28 Temmuz’da yapılan açıklamada ilk dozu alan 50 Belçikalı katılımcının hiçbirinde ciddi veya beklenmedik bir yan etki görülmediği duyuruldu.

VİRÜS BENZERİ PARÇACIK

Virüs benzeri partikül (VLP) aşıları virüslere çok benzer ancak enfeksiyöz değillerdir çünkü viral genetik materyal içermezler. VLP’ler çoğaltılamadığı için, zayıflatılmış virüslere daha güvenli bir alternatif sunarlar.

Bu stratejiyle yürütülen 15 çalışma vardır.

PD-VLP

Medicago şirketi tarafından yürütülen ve Dynavax ile GSK şirketleriyle iş birlikleri bulunan çalışmanın hayvan deneyleri 14 Mayıs’ta tamamlanmış olup faz 1 deneyleri 180 hedef katılımcıyla 14 temmuzda başladı. 2/3 faz deneylerin ise Ekim 2020’de başlaması bekleniyor.

Ekip, canlı bitkileri, virüslerin bulaşıcı olmayan versiyonlarını yani virüs benzeri parçacıkları (VLP) üretmek için biyoreaktör olarak kullanıyor. Geçmişte Influenza aşısını da bu yöntemle geliştiren ekip bu kez de aynı stratejiyi Covid-19 aşısı için kullanıyor.  Deneylerin başarıyla sonuçlanması durumunda şirket 2021’in sonuna kadar 100 milyon doz üretim yapmayı planlıyor.

Bitki tabanlı aşılar, aslında seçilen bitki içine patojene ait antijen sunumu yapılan bir rekombinant aşı çeşididir. Antijen, bitki tarafından üretilir ve birey bu bitkiyi yiyerek bile antijenin ait olduğu patojene karşı korunabilir. Özellikle tip 1 kollajen üretilmesinde tütün bitkisinden bu yöntem kullanılarak faydalanılır. Aşağıdaki görselde ise şirketin kullandığı yöntem gösterilmektedir.

Türkiye’de durum ne?

30 Temmuz’da ODTÜ, Ankara Üniversitesi ve Gazi Üniversitesi tarafından yürütülen bir aşı çalışması için klinik deneylere başlanacağı duyuruldu. Ankara Üniversitesi Tıp Fakütesi İç Hastalıkları Bölümü Fizyopatoloji Bilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Nuray Yazıhan çalışmanın temellerinin ODTÜ kimya bölümü laboratuvarlarında atıldığını belirtti.

Aşı çalışmaları hakkında detaylı açıklamalar yapan Prof. Dr. Yazıhan, aşıyı, virüsün ilk bulaştığı yerden yani burundan verilecek şekilde dizayn ettiklerini açıkladı. Yazıhan Habertürk’e verdiği röportajda “Nazal aşı zor bir aşı ama diğer yandan da hem uygulama alanı virüsle mücadele açısından çok uygun, hem de enjeksiyon gibi farklı uygulama yöntemlerine nazaran etkinliği daha yüksek. Deney hayvanlarımızdaki sonuçlarımız böyle. Sıçan çalışmalarını tamamlamış durumdayız. Herhangi bir yan etki de görmedik. Bu, çok önemli. Böyle olduğu için de artık maymun çalışmalarına başlayabiliyoruz. Klinik çalışmalara yani gönüllü insan denemelerine geçebilmemiz için etik kurulu başvurularımızı, dosyalarımızı, raporlarımızı ilgili yetkililere sunduk. Süreç olumlu devam ederse insan çalışmalarına hazırız.” dedi.

Bir diğer haber de Acıbadem Labcell Hücre Laboratuvarı Direktörü Prof. Dr. Ercüment Ovalı’dan geldi. Prof. Dr. Ovalı İHA’ya yaptığı açıklamada 2 milyon doz aşı ürettiklerini, Türkiye’de yapılan hayvan testlerinin başarıyla sonuçlandığını ve hayvan deneylerinin son basamağını tamamlayabilmek için 10 Ağustos’ta Amerika’dan gelecek deney hayvanlarını beklediklerini belirtti. Ayrıca şubat ayı sonunda aşı çalışmalarını tamamlayacaklarının altını çizdi.

Son olarak, normal hayatımıza dönmek için gerekli olan en temel maddenin aşı olduğu şu günlerde dahi aşı karşıtlığı yapılabiliyor. Hatta bazı kesimlerin daha ileri gidip maske karşıtlığı yaptığını görüyoruz. Çoğumuz ise artık önlemlere dikkat etmiyor eski yaşantımıza devam ediyoruz.

Bu el ise hala eski hayatlarına dönememiş, hatta son dönemde çok daha yoğun tempoyla çalışan bir sağlık çalışanına ait. Umarız ki toplum olarak biz de durumun ciddiyetini çok geç olmadan anlayabiliriz. Saygılar.

KAYNAKÇA

• Jonathan Corum, D. G.-L. (2020, 07). Coronavirus Vaccine Tracker. The New York Times : https://www.nytimes.com/interactive/2020/science/coronavirus-vaccine-tracker.html
• MILKEN INSTITUTE. (2020, 07 29). COVID-19 TREATMENT AND VACCINE TRACKER. https://covid-19tracker.milkeninstitute.org/
• World Health Organization . DNA Vaccines. WHO: https://www.who.int/biologicals/areas/vaccines/dna/en/
• Lopes, A., Vandermeulen, G. & Préat, V. Cancer DNA vaccines: current preclinical and clinical developments and future perspectives. J Exp Clin Cancer Res 38, 146 (2019). https://doi.org/10.1186/s13046-019-1154-7
• Smith, T.R.F., Patel, A., Ramos, S. et al. Immunogenicity of a DNA vaccine candidate for COVID-19. Nat Commun 11, 2601 (2020). https://doi.org/10.1038/s41467-020-16505-0
• Habertürk. (2020, 07 30). Türkiye’de ilk kez koronavirüs aşısı insanlarda denenmeye başlayacak. Habertürk: https://www.haberturk.com/son-dakika-haber-turkiye-de-ilk-kez-koronavirus-asisi-insanlarda-denenmeye-baslayacak-haberler-2759520
• İhlas Haber Ajansı. (2020, 07 27). Prof. Dr. Ercüment Ovalı sessizliğini İHA’ya bozdu. İHA: https://www.iha.com.tr/haber-prof-dr-ercument-ovali-sessizligini-ihaya-bozdu-858427/
• Evans, K. (2017, 08 11). Plant-based vaccines? Labroots: https://www.labroots.com/trending/microbiology/6647/plant-based-vaccines
• Medicago. (tarih yok). COVID-19: Medicago’s Development Programs. Medicago: https://www.medicago.com/en/covid-19-programs/
• Angus, T. (2020, 07 1). Everything you need to know about Imperial’s COVID-19 vaccine trial. Imperial College London: https://www.imperial.ac.uk/news/198913/everything-need-know-about-imperials-covid-19/
• CureVac. (2020, 05 14). CureVac´s Optimized mRNA Platform Provides Positive Pre-Clinical Results at Low Dose for Coronavirus Vaccine Candidate. CureVac: https://www.curevac.com/news/curevac-s-optimized-mrna-platform-provides-positive-pre-clinical-results-at-low-dose-for-coronavirus-vaccine-candidate
• Imperial College London. (tarih yok). How the vaccine works. Imperial College London: https://www.imperial.ac.uk/covid-19-vaccine-trial/vaccine-science/
• Medicago. (2020, 07 14). MEDICAGO BEGINS PHASE I CLINICAL TRIALS FOR ITS COVID-19 VACCINE CANDIDATE. Medicago: https://www.medicago.com/en/newsroom/medicago-begins-phase-i-clinical-trials-for-its-covid-19-vaccine-candidate/
• Novavax. (2020, 06 04). Novavax Awarded Department of Defense Contract for COVID-19 Vaccine. Novavax: https://ir.novavax.com/news-releases/news-release-details/novavax-awarded-department-defense-contract-covid-19-vaccine
• Trial Site News. (2020, 06 18). Gamaleya Research Institute-developed COVID-19 Vaccine Clinical Trial Commences Across Russia. Trial Site News: https://www.trialsitenews.com/gamaleya-research-institute-developed-covid-19-vaccine-clinical-trial-commences-across-russia/
• Ekizler, T. (2020, 04 14). Ege Üniversitesi öncülüğündeki Kovid-19 aşısı geliştirme çalışmalarında ilk aşama tamamlandı. Anadolu Ajansı : https://www.aa.com.tr/tr/koronavirus/ege-universitesi-onculugundeki-kovid-19-asisi-gelistirme-calismalarinda-ilk-asama-tamamlandi/1804050 adresinden alındı
• FLINDERS UNIVERSITY. (2020, 07 03). Australian trials of COVID-19 vaccine. Eurek Alert: https://www.eurekalert.org/pub_releases/2020-07/fu-ato070320.php
• Ho, D. (2020, 06 23). South Korea’s Genexine begins phase I/IIa trials for COVID-19 vaccine. BioWorld: https://www.bioworld.com/articles/435995-south-koreas-genexine-begins-phase-iiia-trials-for-covid-19-vaccine
• Moderna. (tarih yok). Moderna’s Work on a COVID-19 Vaccine Candidate. Moderna: https://www.modernatx.com/modernas-work-potential-vaccine-against-covid-19
• Staff, I. (2020, 06 21). Israeli Covid-19 vaccine successful in hamster test. Israel 21 C : https://www.israel21c.org/israeli-covid-19-vaccine-successful-in-hamster-test/
• L.A. Jackson et al. An mRNA Vaccine against SARS-CoV-2 Preliminary Report
• Inovio Pharmaceuticals and Beijing Advaccine Biotechnology – INO-4800. (2020, 05 18). Genetic Engineering and Biotechnology News: https://www.genengnews.com/covid-19-candidates/inovio-pharmaceuticals-and-beijing-advaccine-biotechnology/
• Intravacc forms alliance to develop intranasal Covid-19 vaccine. (2020, 06 05). Pharmaceutical Technology : https://www.pharmaceutical-technology.com/news/intravacc-intranasal-vaccine/
• Sinovac Biotech. (2020, 05 18). Genetic Engineering and Biotechnology News : https://www.genengnews.com/covid-19-candidates/covid-19-keeping-an-eye-on/sinovac-biotech/
• Carlson, R. (tarih yok). Ad5-nCoV COVID-19 Vaccine. Precision Vaccinations: https://www.precisionvaccinations.com/vaccines/ad5-ncov-covid-19-vaccine
• Carlson, R. (tarih yok). BNT162 SARS-CoV-2 Vaccine. Precision Vaccinations: https://www.precisionvaccinations.com/vaccines/bnt162-sars-cov-2-vaccine
• Carlson, R. (tarih yok). CoronaVac SARS-CoV-2 Vaccine. Precision Vaccinations: https://www.precisionvaccinations.com/vaccines/coronavac-sars-cov-2-vaccine
• Carlson, R. (tarih yok). New Crown COVID-19 Vaccine. Precision Vaccinations: https://www.precisionvaccinations.com/vaccines/new-crown-covid-19-vaccine
• Carlson, R. (tarih yok). NVX-CoV2373 SARS-CoV-2 Vaccine. Precision Vaccinations: https://www.precisionvaccinations.com/vaccines/nvx-cov2373-sars-cov-2-vaccine