HASTALIKLARIN MUCİTLERİ-2: JAMES PARKINSON
James Parkinson, 1817 yılında yazdığı “An Essay on Shaking Palsy” yani Türkçe karşılığı “Titremeli felç üzerine bir deneme” olan yazıyla bir sinir sistemi hastalığını tanımladı. Üç hastasından elde ettiği verilerle bu hastalığı “titreyen felç” olarak isimlendirdi. Dr. James’in hastalığı keşfinden yıllar sonra meşhur Fransız nörolog Dr. Jean-Martin Charcot, hastalığın ismini “Parkinson hastalığı” olarak kullanan ilk hekim oldu.
James Parkinson, 11 Nisan 1755 tarihinde Londra’da dünyaya geldi. James’in babası hem cerrah hem de eczacıydı. Dr. James, daha küçük bir çocukken babasına yardım ederek doktorluk mesleğiyle tanıştı.
1776’da London Hospital Medical College’a gitti sonrasında Royal College of Surgeons’dan diplomasını aldı. James Parkinson, yaşamı boyunca doğup büyüdüğü yerde çalıştı. Hoxton halkının genel sağlık ve refahının gelişimi için çaba harcadı. 1783 yılında Mary Dale ile evlendi.
Dönemin ilgi çekici keşiflerinden elektriğin, hayvan ve insan vücudu üzerine olan etkilerini inceledi. Apandisit ve gut gibi hastalıkların etiyolojileriyle de ilgilendi. 1812’de apandisitin, peritonit ve ölüme yol açabileceği üzerine bir rapor hazırladı. Çiçek aşısının mucidi Edward Jenner ile birlikte çalışarak kilisenin aşı karşıtlığına rağmen İngiltere’de büyük bir aşılama kampanyasına ön ayak oldu. Dr. James Parkinson çok yönlü bir doktor ve bilim insanıydı. Tıp dışında özellikle jeoloji ve paleontoloji alanlarıyla da ilgileniyordu. Bu alanlarda çalışıp kitaplar yazdı. O zamanlarda yeni kurulan Jeoloji Derneği başkanı tarafından dönemin “En iyi ama neredeyse tek fosilcisi” olarak tanımlanan Dr. James Parkinson, fosillerin daha derinden araştırılmasına ve paleontolojinin Britanya’nın bilimsel haritasında yer almasına öncülük etti.
O zamanlarda sosyal hayatın getirdiklerine de duyarsız kalmayan James Parkinson, Fransız Devrimi’ni destekledi, İngiltere’deki krallık rejimini devirmek isteyen aydınlardandı. Sanayi devrimiyle birlikte yeni kurulan şehirlerde sayıları giderek artan yoksul insanların haklarını savunan bir politikayı benimsedi. “Old Hubert” takma ismiyle yazdığı yazılarda, sosyal reformları savundu ve herkese oy hakkı verilmesini istedi. Çünkü o dönemlerde kadınların, azınlıkların ve fakirlerin oy hakkı yoktu.
Yazının başında da bahsettiğim gibi kuşkusuz Parkinson’un en tanınmış ve en önemli eseri 1817’de yayımlanan “An Essay on Shaking Palsy”idi. Galen de dahil olmak üzere birçok bilim insanı bu konu hakkında yazılar yazmıştı ancak Parkinson’un açıklamaları çok kapsamlıydı ve patologları etkileyerek onları bu konunun üzerinde çalışmaya yöneltti.
Bakın Dr. James Parkinson, “titreyen felç” olarak isimlendirdiği hastalığı nasıl tanımladı?
“Hasta hareketsiz, hatta desteklenmiş durumdayken bile azalmış kas kuvvetleriyle birlikte görülen istemsiz titremeler; gövdeyi öne eğme ve yürümekten koşmaya geçme eğilimi; duyulara ve akla ilişkin herhangi bir bozukluk görülmemesi durumudur.”
Peki günümüzde Parkinson hastalığı?
Türk Nöroloji Derneği’nin hazırladığı bir kitapçıktan aldığım tanımlamayla Parkinson hastalığı, yavaş ilerleyici nörodejeneratif bir beyin hastalığıdır. Normal olarak insan beyninde belli bölgelerde dopamin üreten beyin hücreleri bulunur. Bu hücreler beynin substantia nigra adı verilen belli bir alanında yoğunlaşmış halde bulunurlar. Dopamin, substantia nigra ile vücut hareketlerini kontrol eden diğer beyin bölgeleri arasında mesajlar ileten bir kimyasaldır. Dopamin, insanların akıcı ve birbiri ile uyumlu hareketler yapmalarını sağlar. Dopamin üreten hücrelerin %60 ila %80’i kayba uğradığında yeterli miktarda dopamin üretilemez ve Parkinson hastalığının motor belirtileri ortaya çıkar.
Hastalığın belirtileri:
• Titreme(tremor)
• Hareketlerde yavaşlama
•Kol, bacak ve gövdede katılık
(rijidite)
• Yüz ifadesinin değişmesi (sabit bakma, gözleri
kırpmama)
• Yürürken bir kolun savrulmaması
• Vücut duruşunda bükülme (kambur duruş)
• Omuzda donma ve ağrı
• Bir bacağın aksaması veya sürüklenmesi
• Boyunda veya uzuvlarda uyuşma, ağrı, rahatsızlık
• Seste yumuşama
• İçten titreme hissi
• Denge sorunları ve muhtemel düşmeler
Dr. James Parkinson, 1824 yılında konuşma bozukluğuyla seyreden bir inme geçirdi ve 69 yaşında vefat etti. Doğum günü olan 11 Nisan tüm dünyada “Dünya Parkinson Günü” olarak etkinliklerle kutlanıyor.
Yazımın başında hastalıkların isimlerinin bile geçmişlerinde büyük gizemler, tesadüfler, bilinmezler taşıdığına değinmiştim. Onların mucitlerinin de yaşamları, okuduklarımız ve günümüze aktarıldığı kadarıyla gizemli ve ilham verici bence. Yazıma son verirken şunu söylemek isterim ki James Parkinson’a dair bilgilerimiz sınırlı olabilir ama onun günümüze aktardığı bilgilerden yola çıkıp hastalığa dair yeni tanı ve tedavi yöntemleri geliştirmek, bunlarla ilgili çalışmalar yapmak biz geleceğin sağlık çalışanlarının, biyologlarının, nörologlarının ve nice James Parkinsonların sınırsız araştırmaları sonucunda olacaktır.
“Hastalıkların mucitleri” serimin ikinci yazısının da sonuna geldik. Serinin üçüncü ve son yazısında görüşmek dileğiyle.
Hastalıkların Mucitleri-1: “Thomas Addison” yazısına ulaşmak için:
YARARLANILAN KAYNAKLAR:
- Parkinson’s disease. NHS. Alındığı tarih: 10.04.2021. Alındığı yer:
https://www.nhs.uk/conditions/parkinsons-disease/
2. Parkinson hastalığı. Türk Nöroloji Derneği. Alındığı tarih:10.04.2021. Alındığı yer:
https://www.noroloji.org.tr/TNDData/Uploads/files/parkinson%20hastal%C4%B1%C4%9F%C4%B1.pdf
3. Parkinson’s disease-200 years: the outstanding contribution of “Old Hubert”. Pubmed. Alındığı tarih: 11.04.2021. Alındığı yer:
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28355329/
https://doi.org/10.1590/0004-282X201700
4. “Titreyen Felç”: Parkinson Hastalığının Kaşifi Dr. James Parkinson’un Hayatı (1755-1824). Nöroblog.
5. JAMES PARKİNSON. Moleküler Biyoloji ve Genetik.
6. James Parkinson Biyografisi. Biyografi.info. Alındığı tarih: 11.04.2021. Alındığı yer:
https://www.biyografi.info/kisi/james-parkinson
GÖRSELLER:
- http://geneticengineeringinfo.blogspot.com/2013/07/james-parkinson-and-early-history-of.html
- https://parkinsonsdisease.net/living/world-parkinsons-day
- https://www.whipplelib.hps.cam.ac.uk/special/exhibitions-and-displays/exploring-deep-history/parkinson
- https://www.istockphoto.com/tr/search/2/image?phrase=parkinson