Peki Biz Neden İlkeci Etik Yaklaşım Kullanıyoruz? Kısa Bir Perspektif

İlkeci etik yaklaşım günümüz tıbbında en yaygın kullanılan etik yaklaşım unvanına sahiptir. İlkeci etik yaklaşım, karşımızdaki durumu dört ilke ile ilişkilendirerek olayın etik ya da immoral olduğuna karar verir. Günümüzün temel tıp etiği yaklaşımında dört temel ilke şunlardır: özerkliğe saygı, yarar sağlama, zarar vermeme, adalet. İlkeci etik yaklaşım dönemimizde temel yaklaşım olarak benimsenmiştir. Tıp uygulamaları anlık, acil ve kaçınılmaz olarak karar vermeyi gerekli kılar. Zaman baskısı ve sonuçların boyutu en önemli unsurlardır bundan dolayı bu yaklaşım kısa, öz, genelleştirilebilir ilkeler olduğu için yol gösterici olabilir.

Özerklik kişinin eylemlerine kendisinin karar vermesidir. Kişi karar verme yetisine sahiptir, herhangi bir desteğe ihtiyacı yoktur ve vereceği kararının kendisine getirebilecek pozitif ve negatif etkilerden haberdardır. Nuremberg kodlarının yayınlanması ile beraber kişilerin özerkliğine saygı hem tıp pratiğinde hem de araştırmalarda yerini almıştır. Bir hekimin ya da araştırmacının kişinin özerkliğine saygı ilkesinin çiğnememesi için en büyük yardımcısı aydınlatılmış onamdır. Herhangi bir uygulamadan önce hastaya bilgi tarafsız olarak aktarılmalı ve de bu süreçte tüm seçenekler ve olası sonuçlar açıklanmalıdır.

Bu etik yaklaşımın bir diğer etik ilkesi ise zarar vermemektir. Tababetin ilk yıllarından beri dile gelen “Primum non nocere.” deyimi yani “Öncelikle zarar verme.” hekimin bu konu hakkında sunması gerek dikkati çok iyi şekilde ifade etmektedir. Hekimin ilk gayesi hastasını iyileştirmektir ve de bu durumun olmadığı olgularda ise var olan koşulunu daha da kötüye gitmesini engellemektir. Gerek klinik etikte olsun gerekse araştırma etiğinde hekimler ve araştırmacılar bu ilkeyi benimsemeli ve de hastaya yarardan çok zarar sağlayacak uygulamalardan kaçınmalıdırlar.

“Neden ilkeci etik yaklaşım?” sorusu ise günümüzde konu olan bir sorudur. İlkeci etik hekimlere anlık kolaylık sunar ve de bir miktar basitleştirmiş olur. Bir olguyu sadece 4 alan başlık altında değerlendirmek büyük bir kolaylıktır fakat etik bu basitleştirilmiş versiyondan daha yücedir. Hekim her durumu hem tıbbi hem etik hem de hukuksal boyutta düşünmelidir. İlkeci etik her ne kadar günümüzde bir düzen oturtmuş olsa da her zaman dinamik değildir ve de bazı sorulara cevap vermemizde yeterli olmayacaktır. İyi bir hekim hem uygulamayı hem de etik ve hukuku beraber değerlendirip en doğru kararı verendir.

Kaynakça:

Ekmekci PE, Arda B. Interculturalism and Informed Consent: Respecting Cultural Differences without Breaching Human Rights. Cultura (Iasi). 2017;14(2):159-172. PMID: 29645014; PMCID: PMC5890951.

Ekmekçi PE, Arda B. TEMEL ETİK KURAMLAR AÇISINDAN ADALET ve SAĞLIK HAKKI KAVRAMLARININ DEĞERLENDİRMESİ [AN EVALUATION OF JUSTICE AND RIGHT TO HEALTH CONCEPTS IN THE PERSPECTIVES OF ETHICAL THEORIES]. Turk Klin Tip Etigi Hukuku Tarihi. 2015;23(1):6-21. Turkish. doi: 10.5336/mdethic.2014-42622. Epub 2015 Apr 29. PMID: 26677346; PMCID: PMC4677834.

Gillon R. Defending the four principles approach as a good basis for good medical practice and therefore for good medical ethics. J Med Ethics. 2015 Jan;41(1):111-6. doi: 10.1136/medethics-2014-102282. Erratum in: J Med Ethics. 2015 Jun;41(6):446. Erratum in: J Med Ethics. 2015 Oct;41(10):829. PMID: 25516950.