Michelangelo: Bir Anatomi Dehası

Michelangelo; resim, heykel ve mimari gibi alanlarda Rönesans dönemine damga vurmuş bir sanatçı ve aynı zamanda bir anatomi dehası. Herhangi bir tıp eğitimi almamasına rağmen gizlice yaptığı insan ve hayvan diseksiyonlarına borçlu bu alandaki bilgisini. Hatta o dönemde kilisenin insan diseksiyonuna hiçbir şekilde izin vermediğini düşünürsek birçok tıp öğrencisinden daha çok anatomi bilgisine sahip olduğunu söylemek de mümkün. Eserlerindeki insan ve hayvan figürlerinin neredeyse gerçeğini aratmayacak şekilde kullanılması ise anatomi çalışmalarının başarılı olduğunun bir göstergesi. Ancak sadece gerçekçi bir şekilde çizilmiş figürlerin ötesinde resimlerinin içerisine gizlice yerleştirilmiş bazı anatomik yapılar da onun bu alandaki bilgisinin ne kadar ileri düzeyde olduğunu gösteriyor. Bunun en bariz örneği ise, Sistina Şapeli tavanına çizilmiş fresklerden biri olan Adem’in Yaratılışı ve içerisinde bulunan nöroanatomik yapılar.

Adem’in Yaratılışı

“Tanrı bir beyin motifinin içerisinde resmedilmişti!”

1990 yılında bir jinekoloji uzmanı olan Meshberger, o güne kadar hiçbir sanat tarihçisinin veya araştırmacının fark etmediği bir şeyi fark etti: Michelangelo tarafından çizilen Adem’in Yaratılışı isimli eserde, Tanrı bir beyin motifinin içerisinde resmedilmişti ve midsagittal eksende gösterilmiş beynin merkezinde, subkortikal yapıların içerisinde uzanıyordu. Üstelik yapılar sadece bununla da sınırlı değil. Beyin motifinin etrafını saran şarabi renkteki kumaşlar meninksleri, Tanrı’nın hemen önünde bulunan sırtını gördüğümüz meleğin üst kısmı Pons’u ve alt kısmı Medulla Spinalis’i, bu meleğin ön yüzüne ulaşan yeşil kumaş aynı şekilde kıvrım yaparak Pons’a ulaşan A.vertebralis’i temsil ediyor. Tanrı’nın arkaya doğru Havva’nın ardından uzanan sol kolu ise Sulcus Cinguli’nin yerini almış. Havva’nın dizinin olduğu kısımda ise Glandula Pinealis (Epifiz bezi) bulunmakta. Resmin tabanında ve yeşil kumaşın hemen önünde bulunan meleğe ait iki parmaklı ayak ise hipofiz bezini ve iki lobunu temsil ediyor. Aynı meleğe ait diğer bacaktaki uyluk N. Opticus’u, dizi Chiasma Opticum’u ve baldırı da Tractus Opticus’u simgeliyor. Bütün bunlara bakarak bile Michelangelo’nun nöroanatomi alanındaki bilgisinin oldukça iyi olduğunu söylemek mümkün. Mesherberger’a göre, Michelangelo bu resimde Tanrı’nın halihazırda canlı olan Adem’e zekasını verdiğini belirtmek istemiş.

“Beynin gelişimsel basamakları sırasıyla betimlenmiş!”

Meshberger’ın keşfi ardından Michelangelo’nun eserleri farklı bakış açılarıyla tekrardan incelenmeye başlanmış ve oldukça ilginç bir şey daha bulunmuş. Tavandaki Yaratılış Günleri’ni anlatan fresklerde beynin gelişimsel basamakları sırasıyla betimlenmiş ve Adem’in Yaratılışı da bu sıranın bir parçasıymış.

Bu freskleri sırasıyla incelediğimizde, yaratılışın ilk gününü anlatan Aydınlıkla Karanlığın Ayrılması adlı freskte Tanrı’nın etrafını saran kırmızı kumaşlar bir balık beynini anımsatıyor.

Yaratılışın üçüncü ve dördüncü günlerini anlatan Güneş’in, Ay’ın ve Bitkilerin Yaratılışı freskini ikiye bölerek incelememiz gerekiyor. Üçüncü günü yani bitkilerin yaratılışını anlatan sol kısımda bir amfibi beyni görürken dördüncü günü yani Güneş’in ve Ay’ın yaratılışını anlatan sağ kısımda primat olmayan bir memeli beyni görüyoruz. Ayrıca ilk defa burada melekler belirmeye başlıyor. Bunu da gelişimsel sürecin bir parçası olarak saymak mümkün.

Beşinci günde yani Yaşayan Canlıların Yaratılışı’nda ise insan olmayan primata ait bir beyin yapısı görüyoruz. Gittikçe belirginleşen korteks yapısı ise dikkat çekici.

Nihayet altıncı güne yani Adem’in Yaratılışı’na geldiğimizde bizi çok daha karmaşık ve büyük bir insan beyni karşılıyor. Diğer resimlere kıyasla bu resimde daha fazla melek de bulunuyor. Yani birinci günden altıncı güne kadar omurgalılara ait beyin yapısının gelişimsel bir sırayla resmedilmesi Michelangelo’nun sadece insan değil hayvan anatomisinde de oldukça bilgili olduğunun bir göstergesi aslında.

Omurgalılarda Beyin Yapısı
Sistina Şapeli Tavanı (By Jean-Christophe BENOIST) https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=2553662

“Eserlerinde anatomi bilgisini dahiyane bir şekilde kullanmış.”

Sistina Şapeli tavanındaki gizemli anatomik yapılar sadece bunlarla da sınırlı değil. Örneğin; Kıyamet Günü freskine genel bir bakış attığımızda figürlerin bir yüz yapısını andırdığını görebiliriz. Beynin artık karar veren ve bunlarla yüzleşen fonksiyonunun kıyamet günüyle birlikte sunulması da oldukça anlamlı.

Bir başka örnek ise yine Adem’in Yaratılışı freskinde bulunan gizlenmiş costa figürü. Adem’in sol dizi ile sol kolu arasında kalan kısım caput costa ile oldukça benzerlik gösteriyor. Bazı araştırmacılara göre, Michelangelo bu detayla iki farklı inanışa atıfta bulunmuş: Biri Havva’nın ademin kaburgasında yaratıldığına inanılan Hristiyanlık, diğeri ise Havva’nın Adem’in sol yanından yaratıldığına inanılan Yahudi Kabala inancı. Ancak bu görüş üzerine yapılan araştırmalar henüz netlik kazanmış değil. Yukarıda bahsedilenlere ek olarak Michelangelo’nun çalışmalarında; böbrek, akciğer, plasenta gibi birden fazla anatomik yapı örneklerine de rastlanmış. Bunlardan bazıları sağlam kanıtlarla desteklenirken bazıları birer benzetmeden ibaret. Yine de her geçen gün eserlerindeki anatomik gizem incelemelerle gün yüzüne çıkmaya devam ediyor. Ancak kesin olan bir şey var ki o da Michelangelo’nun anatomide oldukça ustalaşmış olduğu ve bunu da eserlerinde dahiyane bir şekilde kullanmış olması.

Kaynakça:

https://www.hopkinsmedicine.org/news/media/releases/brainstem_spinal_cord_images_hidden_in_michelangelos_sistine_chapel_fresco

de Campos D. (2019). A hidden rib found in Michelangelo Buonarroti’s fresco The Creation of Adam. Clinical anatomy (New York, N.Y.)32(5), 648–653. https://doi.org/10.1002/ca.23363

de Campos, D., Malysz, T., Bonatto-Costa, J. A., Jotz, G. P., de Oliveira Junior, L. P., & da Rocha, A. O. (2015). More than a neuroanatomical representation in The Creation of Adam by Michelangelo Buonarroti, a representation of the Golden Ratio. Clinical anatomy (New York, N.Y.)28(6), 702–705. https://doi.org/10.1002/ca.22580

Meshberger F. L. (1990). An interpretation of Michelangelo’s Creation of Adam based on neuroanatomy. JAMA264(14), 1837–1841.

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.