Var Olmayan Bir Şeyi Nasıl Hissedebilirim? Phantom Limb Pain

Varlığı söz konusu olmayan bir şeyi hissedemeyiz öyle değil mi? Yoksa durum tam bir yalan mı? Size bugün bir rahatsızlıktan söz edeceğim. Öyle ki sandığımızdan çok daha fazla insanda görülen ve maalesef sahip olan kişinin hayatını azımsanmayacak derecede etkileyen bir ağrı, Phantom ağrısı. Özellikle alt ekstremitelerdeki ampütasyonlardan sonra ortaya çıkar ve ampüte edilen uzuvda kronik ve yoğun bir ağrının hissedilmesi ile karakterizedir. Bugün sizlerle bu rahatsızlığı detaylı bir şekilde ele alacağız.

Phantom Ağrısına Kısa Bir Bakış

Ampütasyon sonrası kaybedilen uzvun ağrıması şeklinde karşımıza çıkan Phantom Limb Pain, ilk olarak 16. Yy da Fransız bir askeri cerrah olan Ambroise Pare tarafından literatüre kazandırılmıştır. Bu rahatsızlıktan muzdarip kişilerde ampütasyondan sonra ilk bir yıl içinde oluşan bu ağrı, yaygın bir bulgu olarak karşımıza çıkar. Hastalar olmayan uzvunda kronik bir ağrı duyar. Bu durum onların fiziksel ve psikolojik olarak yıpranmasına, yaşam kalitelerinin azalmasına, gerekli yardım almazlarsa da umutsuzluk ve depresyon gibi duygudurum bozuklukları yaşamalarına sebep olur.

Phantom Ağrısı Nasıl Oluşur

Sağlıklı Bir İnsanda Duyu İletimi

Bu hastalığın nasıl oluştuğunu anlayabilmek için sağlıklı bir insanda duyu iletiminin nasıl olduğuna kısaca değinelim. Ağrı, dokunma ve ısı gibi duyuları içinde barındıran eksteroseptiv duyular; vücudun çeşitli yerlerinden aldıkları bilgileri anterolateral ve lateral spino-talamik traktus yoluyla talamusa, ardından post-rolandik kortekse ulaştırır. Post-rolandik korteks diğer bir adıyla primer duyu korteksi, bünyesinde duyu homunculusunu barındırır. Vücudumuzda elimiz, ayağımız, dilimiz ve bacaklarımız gibi yapılarımızın beynimizdeki nörolojik bağlantılarına göre haritalandırmasına da homunculus denmektedir. Kısaca toparlamak gerekirse çeşitli yüzeysel duyularımız, uzun ve karmaşık bir yol ile beynimize ulaşır ve burada sinapslar yaparak ilgili oldukları bölgede sonlanır. Eğer travma enfeksiyon gibi sebeplerden dolayı bu yolda bir hasarlanma meydana gelirse de sistem düzgün bir şekilde işleyemeyeceğinden kişi aslında olmayan bir uzvun ağrısını hissetmeye başlar.

Phantom Ağrısı Oluşma Sebepleri

Ağrı duyumuzun normal iletimini öğrencimize göre artık Phantom ağrısının ne gibi sebeplerle oluştuğunu detaylı inceleyebiliriz. Bu incelemeyi başlıca iki başlık altında toplayacağız: Fiziksel ve kimyasal nedenler. 

Ağrının Fiziksel Boyutu

Rahatsızlığın fiziksel boyutunda karşımıza kortikal reorganizasyon çıkar. Yetişkin maymunlar üzerinde yapılan bir deneyde ampütasyon sonrası somatosensoriyel kortekste -genel bir tabirle duyu korteksinde- azımsanmayacak derecede plastisite saptanmış. Farklı ağrı türleri üzerinde de yapılan çalışmalar sonucunda bu yeniden organizasyonun ağrının büyüklüğü ile orantılı olduğu sonucuna ulaşılmış. Kısacası travma sonucu primer duyu korteksinde ne kadar yeniden yapılanma ve değişim oluyorsa Phantom ağrısı o kadar yoğun hissedilmektedir.

Ağrının Kimyasal Boyutu

İkinci etken olan kimyasal nedenler, moleküler düzeyde hiperaljezinin oluşmasına neden olan glutamat ve N-metil d-aspartat konsantrasyonlarının artışından kaynaklanır. Gelişen plastisite ile kimyasal değişikliklere daha duyarlı hale gelen sinir sistemimiz bu maddeler ile ağrı hissine açık hale gelir. Artmış norepinefrin konsantrasyonu da duyarlılık ve dolayısıyla ağrı hissinin artmasına sebep olur.

Sonuç Olarak

Phantom ağrısı, yüksek oranda kronik seyreden tedavisi zahmetli ve maliyetli olan bir rahatsızlıktır. Çeşitli ilaçlar ve cerrahi yöntemler ile çözülmeye çalışılsa da uygun tedaviyi alamayan kişilerde bu rahatsızlık, onlarca yıl devam edebilmektedir. Tedavisinde en yaygın kullanılan ilaçlardan bir tanesi trisiklik antidepresanlardır (TSA).  Ayrıca transkutanöz sinir simülasyonunun da (TENS) Phantom ağrısını azaltmada yardımcı olduğu gösterilmiştir.

-Flor, H. et al. (1995) “Phantom-limb pain as a perceptual correlate of cortical reorganization following arm amputation”, Nature, 375(6531), pp. 482-484. doi: 10.1038/375482a0.

-Kaur, A. and Guan, Y. (2018) “Phantom limb pain: A literature review”, Chinese Journal of Traumatology, 21(6), pp. 366-368. doi: 10.1016/j.cjtee.2018.04.006.

-Aternali, A. and Katz, J. (2019) “Recent advances in understanding and managing phantom limb pain”, F1000Research, 8, p. 1167. doi: 10.12688/f1000research.19355.1.

-Flor, H. (2002) “Phantom-limb pain: characteristics, causes, and treatment”, The Lancet Neurology, 1(3), pp. 182-189. doi: 10.1016/s1474-4422(02)00074-1

-Kuffler, D. (2017) “Coping with Phantom Limb Pain”, Molecular Neurobiology, 55(1), pp. 70-84. doi: 10.1007/s12035-017-0718-9.

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.