SANATTAN SAĞLIĞA: İLLÜSTRASYONUN SERÜVENİ

Hepimizin bildiği gibi; çizimler, anatomi öğreniminin kilit noktasını oluşturmaktadır. Bununla birlikte; anatomik illüstrasyon, mevcut statüye ulaşmak için yüzyıllar boyu süregelen bir gelişim göstermiştir. Bu gelişme ilk başta sanat ve eğitim amaçlı iken ilerleyen aşamalarda tıbbi hedeflere yönelik olmuştur. Gelin hep beraber bu serüvene bir göz atalım:

Mevcut literatür Galen’ in tanımlayıcı metninin hâkim olduğu klasik dönemde anatomide resimlerin kullanılmadığını göstermektedir. On birinci yüzyıldan on beşinci yüzyıla kadar uzanan süre zarfında ilk başlarda vücuttaki parçaları, organları ve sistemleri temsil eden analitik model kullanılırken sonlara doğru insan vücudunu bir bütün olarak ele alan kompozit modele doğru bir yönelim oldu. Anatomide illüstrasyonlar, ilk kez Orta Çağ’da kullanılmaya başlandı. Andreas Vesalius’ un anatomik detayların aktarılmasında vazgeçilmez bir araç haline getirdiği illüstrasyonlar, Rönesans döneminde daha da gelişti. Rönesans döneminin sonlarına doğru Hieronymus Fabricius başlarda yaygın olan anatomik çizimlerin canlandırılmasını kısıtlamaya çalıştı. 

On yedi ile on sekizinci yüzyıllar arasında ise analitik modelden kompozit modele doğru olan yönelim tersine döndü. Bu yönelime kısaca değinmek gerekirse ilk başlarda anatomistler çalışmalarında sanatçılardan yardım isterken sonlara doğru sanatçılar anatomistlerden çalışmalarını teyit etmek için yardım istediler. Daha sonra; on sekizinci yüzyıldaki anatomik sanat çalışmaları, detayların bastırılmasına sebep olmuş ünlü anatomistlerin bireysel stilleri ile karakterizedir. On dokuzuncu yüzyıla gelindiğinde Henry Gray, anatomik başyapıtında herhangi bir sanatsal stil kullanmadan anatomik yapıları tasvir etmeye odaklandı. Yirminci yüzyılın başlarından itibaren gelişen bilgisayar teknolojisi ve ileri yazılım sistemleri sayesinde elde edilen tıbbi görüntü ve fotoğraflar geleneksel el yapımı anatomik illüstrasyonları tamamlamaya başladı. Yirminci yüzyılın sonları ise anatomik resimlerin gelişiminde oldukça önemli bir rol oynadı. Nitelikli çalışmalarda bulunmuş ve birçoğumuzun anatomi kitaplarından ismine aşina olduğumuz Frank H. Netter de işte tam olarak bu dönemde yaşadı. 

Netter hem doktor hem de bir ressamdı. Ulusal Tasarım Akademisini bitirdikten sonra New York Tıp Fakültesinde okudu. Bir müddet hastanede çalıştıktan sonra fark etti ki samur fırçasına neşterden daha fazla talep vardı. Kısa süre sonra sanat becerisini tıp alanına uyarlayarak tıbbi illüstrasyonlar yapmak için kendini pratiğe kapattı. Çeşitli ilaç firmaları için ‘’Klinik Sempozyumlar’’ başlığı altında kitapçıklar yayınladı. Daha sonra bunları daha sistematik bir hale getirerek; insan organizmasını sağlıklı ve hastalıklı biçimleriyle tasvir eden, 200’den fazla monografi ve resim içeren günümüzde de birçok tıp fakültesi öğrencisinin kullandığı İnsan Anatomisi Atlası’nı bizlere sundu. Netter’in sanatını çağdaşlarından ayıran bir husus da hasta portreleridir. Bu görüntülerle, yalnız tıbbi bir durumu ifade etmekle kalmayıp aynı zamanda insanların tamir ettiğimiz makineler olmadığına; yaşayan, nefes alan varlıklar olduğuna dikkat çekti. Çocuk portrelerini de özellikle dokunaklı ve savunmasız küçük hastalara karşı kurduğu empatisine parmak basmak maksadıyla resmetti. Netter çalışmalarında hiçbir zaman bilgisayar kullanmamış olmasına rağmen illüstrasyon oluşturmak için yeni bir ortam ve reprodüksiyon yapma yöntemi olarak sunulan teknolojinin potansiyelini kabul etti. Nihayetinde yüzyıllar boyu süregelen bu serüven; yirmi birinci yüzyıla geldiğimizde anatominin öğrenilmesi ve öğretilmesi için yenilikçi formatlarda kullanılan yeni nesil 3D görüntülü veri setleriyle sonuçlandı. Netter’in de dediği gibi: ‘’Tabii ki anatomi değişmiyor ama anatomiyi ve klinik önemini anlamamız anatomik terminoloji gibi değişiyor.’’

Tüm bu yönelimler neticesinde; anatomik illüstrasyon, yüksek bir hassasiyet seviyesine ulaştı. On yedi ile on sekizinci yüzyıl arasındaki dönemin bir özelliği de ‘’La Specola’’ Zooloji Müzesi’nin anatomik balmumu modelleri koleksiyonunun oluşmasına şahit olmasıdır. Bu müzedeki resimlerin çoğu insan anatomisi ile ilgiliyken karşılaştırmalı anatomiye dair olanlara da rastlamak mümkündür. Her biri bir veya daha fazla açıklayıcı levhalar ile birlikte sunulurken asıl çiziliş amaçları, balmumu modellerin açıklanmasına yardımcı olmaktır. Anatomik balmumu koleksiyonları antik ihtişamını koruyarak yüzyıllar boyunca iyi bir biçimde muhafaza edilmiştir. Araştırma amacıyla kullanılmaya devam edilmektedir.

LA SPECOLA ZOOLOJİ MÜZESİ
https://flic.kr/p/ehau4

LA SPECOLA ZOOLOJİ MÜZESİ
https://flic.kr/p/oB19FA

LA SPECOLA ZOOLOJİ MÜZESİ
https://flic.kr/p/czsotw

LA SPECOLA ZOOLOJİ MÜZESİ
https://flic.kr/p/cEdwx

LA SPECOLA ZOOLOJİ MÜZESİ
https://flic.kr/p/czspZd



KAYNAKÇA:

  1. American Association for Anatomy. ”Evolution of illustrations in anatomy: A study from the classical period in Europe to modern times.” (Last update: 22 July 2014) https://anatomypubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1002/ase.1479
  2. Edinburgh University Press. ”Illustrations of the anatomical wax model collection in the “La Specola” Zoology Museum, Florence.” (Last Update: 1 August 2018) https://www.euppublishing.com/doi/citedby/10.3366/anh.2006.33.2.232
  3. National Center for Biotechnology Information. ”Frank H. Netter MD and a Brief History of Medical Illustration.” (Last Update: 17 January 2014) https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3916597

TUĞBA YILDIRIM

Zonguldak Bülent Ecevit Üniversitesi Tıp Fakültesi BETAT Genel Sekreteri

2 thoughts on “SANATTAN SAĞLIĞA: İLLÜSTRASYONUN SERÜVENİ

  • 17 Temmuz 2020 tarihinde, saat 22:09
    Permalink

    Sanat ve tıp ilişkisine tarihi perspektifte değinmesi bakımından mutlidisipliner yönüyle çok öğretici bir çalışma olmuş, teşekkür ediyoruz

    Yanıtla
    • 18 Temmuz 2020 tarihinde, saat 00:11
      Permalink

      Değerli yorumunuz için ben teşekkür ederim. İstifade edebilmiş olmanıza çok sevindim.

      Yanıtla

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.