BU ŞEKLİN İSMİ BOUBA MI, KİKİ Mİ?

Dillerin Akla Yatkın Ortak Bir Kökeni Var mı?

   Birçok kelimenin kökeni kültürel nedenlere bağlanır ancak bu durum hep böyle midir gerçekten? Bazı kelimler bazı şekilleri andırabilir bu da evrensel sebeplere dayandığını gösterebilir. Bu durum ilk olarak Wolfgang Köhler tarafından fark edilmiştir.

Bouba-Kiki Etkisi

Köhler bir deney yapmıştır ve deneye katılan katılımcılara hiçbir ipucu vermeden aşağıdaki resimde bulunan şekillerden hangisinin ‘’takete’’ hangisinin ‘’baluba’’ olduğunu sormuştur.

   Deney sonucunda katılımcıların büyük bir çoğunluğu köşeli şekle ‘’takete’’, daha yumuşak köşeleri olan şekle ise ‘’baluba’’ demiştir. Bu deney 1929 yılınsa gerçekleştirilmiştir, bundan 72 sene sonra 2001 yılında bu sefer ‘’bouba ve ‘’kiki’’ kelimeleri kullanılarak tekrar edilmiştir.

   Vilayanur S. Ramachandran ve Edward Hubbard tarafından Hindistan’da benzer şekilde tekrarlanan deneyde, deney grubu Amerikan Lisans öğrencileri ve Tamilce konuşanlar olmuştur. Katılımcılara “Bu şekillerden hangisi ‘’bouba’’ hangisi ‘’kiki’’?” sorusu yöneltilmiştir. İki grupta %95 ve %98 oranında sivri köşeli şeklin “kiki” ve daha yumuşak köşeli şeklin ise “bouba” olduğu söylenmiştir. Araştırmacılar bu sonuçlardan yola çıkarak insan beyninin sesler ve şekiller arasında tutarlı bir sonuca vardığı fikrini ortaya atmıştır. Bu sonucun altında herhangi kültürel bir sebep yatmıyordu. ‘’Doğal’’ bir ilişki olduğu söylenebilirdi.

   Bu bulgular, bu sinestezi biçiminin günümüzdeki bazı kelimelerin oluşmasına yardımcı olduğunu gösteriyor.

   Yapılan başka bir araştırma da bu konuya birçok açıklama getiriyor. 10 yazı sisteminde, 25 dilde, 917 konuşmacı üzerinde gerçekleştirilen bu deneyde; bu katılımcıların ortalama 70%’inden fazlası ‘‘bouba’’yı yumuşak şekille ve ‘‘kiki’’yi keskin kenarlı şekille ilişkilendirdi.

    Korece, Gürcüce, Japonca gibi Latin Alfabesini kullanmayan dillerde bu durum aynı yüzdede görülmüyor ancak 63% gibi yüksek bir orandadır.

   Dilbilimciler insanlara özgü evrensel bir dil sistemi olup olmadığını araştırıyorlar ve dil oluşumunun doğal bir süreç olup olmadığı fikri üzerinde de duruluyor. Bu nedenle “bouba-kiki” gibi deneyler dil evrimimizi anlamamızda bize birçok fikir veriyor.

   Aynı zamanda bu etkiden haberi olan birçok işletme bu durumu etkili bir şekilde müşteriler üzerinde de kullanabiliyor.

Kaynakça

Ćwiek A et al. 2021 The bouba/kiki effect is robust across cultures and writing systems. Phil. Trans. R. Soc. B 377: 20200390. https://doi.org/10.1098/rstb.2020.0390

https://www.sciencebuddies.org/Files/5835/11/Bouba-Kiki-effect-shapes.jpg