İNSAN GENOM SERİSİ – 5: Parkinson ve Demans

(Parkinson hastası. Görsel Kaynağı: ESB Professional/Shutterstock)

Giriş

Parkinson Hastalığı (PH) en yaygın hareket bozukluğudur ve Alzheimer’dan sonra gelen en yaygın nörodejeneratif hastalıktır. Bradikinezi (yavaş hareket), rijidite (sertlik) ve tremor (titreme) ayırıcı özellikleridir. Mental bozukluklar da görülebilir. Dopamin esikliğiyle ve zihinsel bozuklukla en çok ilişkili durum Akinezi’dir. Bu durum istemli hareket etme yeteneğinin kaybolmasıdır. Dizartri de sert, nefes nefese ve anlaşılması zor bir konuşma şeklini ifade eder.

PH, beynin Substantia Nigra adlı bazal gangliyonunda alpha-sinüklein içeren Lewy Cisimcikleri’nin birikimi ile karakterizedir. Substantia Nigra’nın Pars Compacta’sında dopaminerjik nöronların kaybı istemli hareketleri zorlaştırır. Alpha-sinüklein birikimi zamanla beyinde yayılır.

Ailesel PH en çok LRRK2 (Lösin’den Zengin Tekrar İçeren Kinaz 2) mutasyonuyla ortaya çıkar. Ancak Lewy Cisimcikleri her LRRK2 PH’de bulunmaz. Tau protein birikimi bu tip hastaların hepsinde bulunabilir. Bu protein Alzheimer’a sebep olan temel bileşiktir.

(Parkinson hastalığı belirtileri. Belirtiler arasında maske yüz, azalmış kol salınımı, kısmen bükülmüş kalça ve dizler, ayak sürüyerek yürüme, kısa adımlı yürüme, bacaklarda titreme, bükük dirsek ve bilekler, sırt sertliği ve eğik duruş yer alır.)
(Görsel Kaynağı: solar22/Shutterstock, ID: 763720675)

PH’de Demans

Demans, diğer adıyla bunama, Parkinson hastalarının %40’ını etkiler ve bu hastalarda bunama görülme olasılığı sağlıklı bireylere göre 6 kat fazladır. PH’de demans olduğunda hem kolinerjik, hem dopaminerjik hem de nöradrenerjik innervasyonların nörokimyasal etkilerinde eksiklik bulunur. Bunun yanında bunama Limbik Sistem ve Serebral Korteks’le de ilişkili olabilir. Kolinesteraz inhibitörleri PH’deki demansı tedavide etkili olabilir.

PH’de bunama risk faktörleri arasında şunlar bulunur:

  1. İleri yaş
  2. Levodopa’yla tedavi görürken meydana gelen psikoz ya da konfüzyon
  3. Bradikinezi
  4. Konuşmada akıcılığın azalması
  5. Depresyon
  6. Sigara içme
(Parkinson’da titreme görülür, siyah madde nöronları azalır ve dopaminerjik nöronlar etkilenir. Görsel Kaynağı: Maryna Maiboroda/Shutterstock, ID: 670212961)

Dopaminerjik eksiklik demansın temel nörokimyasal bozukluğudur. Demans, Substantia Nigra’nın Kaudat Çekirdeği’e çıkıntı yapan medial kısmında dopaminerjik nöron kaybıyla ilişkilidir. Gençler MPTP (1-metil-4-fenil-1,2,3.6-tetrahidropridin) toksinine maruz kalırsa dopaminerjik sistemde lezyonlar oluşabilir. Deneysel çalışmalarda bazı bilişsel bozukluklar Levodopa tedavisinden olumlu etkileniyor gibi görünse de Levodopa ile demansın düzelmediğine dair deneyimler PH’de demanstan sorumlu asıl nörokimyasal bozukluğun dopaminerjik eksiklik olmadığını düşündürmektedir. Demansla asıl ilişkili durum Lewy Cisimcikleri’nin bulunmasıdır. 

Ayrıca APOE ve MAPT genleri PH’deki demansla ilişkilidir. 19. kromozomda bulunan APOE’nin kodlama varyasyonu ile 3 tane yaygın alel ortaya çıkar: ε2, ε3, ve ε4. ε4 alelleri Alzheimer için büyük bir risk faktörüdür. Dolayısıyla PH için de demans riski taşır. MAPT geni ise Tau proteini üretir. Alzheimer’a sebep olan bu protein PH’de demansı tetikler.

(Parkinson hastalığı. Görsel Kaynağı: Astrid Gast/Shutterstock)

Bilgi Kaynakçası

  1. Schapira, ANTHONY HV. “Parkinson’s disease.” Bmj 318.7179 (1999): 311-314. DOI: https://doi.org/10.1136/bmj.318.7179.311
  2. Henderson, Michael X., et al. “Alzheimer’s disease tau is a prominent pathology in LRRK2 Parkinson’s disease.” Acta neuropathologica communications 7.1 (2019): 1-16. DOI: https://doi.org/10.1186/s40478-019-0836-x
  3. Tysnes, Ole-Bjørn, and Anette Storstein. “Epidemiology of Parkinson’s disease.” Journal of Neural Transmission 124.8 (2017): 901-905. DOI: https://doi.org/10.1007/s00702-017-1686-y
  4. Hallett, M. “Clinical neurophysiology of akinesia.” Revue neurologique 146.10 (1990): 585-590. PMID: 2263821
  5. Pinto, Serge, et al. “Treatments for dysarthria in Parkinson’s disease.” The Lancet Neurology 3.9 (2004): 547-556. DOI: https://doi.org/10.1016/S1474-4422(04)00854-3
  6. Emre, Murat. “Dementia associated with Parkinson’s disease.” The Lancet Neurology 2.4 (2003): 229-237. DOI: https://doi.org/10.1016/S1474-4422(03)00351-X
  7. Tunold, Jon-Anders, et al. “APOE and MAPT Are Associated With Dementia in Neuropathologically Confirmed Parkinson’s Disease.” Frontiers in neurology 12 (2021). DOI: 10.3389/fneur.2021.631145
  8. Macaya, Alfons, and Robert E. Burke. “Effect of striatal lesion with quinolinate on the development of substantia nigra dopaminergic neurons: a quantitative morphological analysis.” Developmental neuroscience 14.5-6 (1992): 362-368. DOI: https://doi.org/10.1159/000111684

Görsel Kaynakçası

  1. Astrid Gast/Shutterstock
  2. solar22/Shutterstock, ID: 763720675
  3. Maryna Maiboroda/Shutterstock, ID: 670212961
  4. ESB Professional/Shutterstock

Aylin Ayşe Dinç

İstanbul Okan Üniversitesi İngilizce Tıp Fakültesi dönem 2 öğrencisiyim. Liseden beri çeşitli makale yazma deneyimlerim oldu. Şu anda genetik alanında yazıyorum.

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.