İNSAN GENOM SERİSİ – 2: Otizm Genetik Mi De Novo Mu?

(Otistik çocuk. Görsel Kaynağı: Olesia Bilkei/Shutterstock)

Giriş

Otizm Spektrum Bozukluğu (ASD) sosyalleşme ve iletişimde bozukluk, ilgisizlik ve tekrarlayan davranışlarla kendini gösteren kalıtsal bir nörogelişimsel hastalıktır. Belirtileri genelde 5 yaşa kadar ortaya çıkar. Genelde kendini ifade etme kabiliyeti anlama yeteneğinden zayıftır. Zeka geriliği ve anksiyete en çok rastalanan özelliklerdir. Epilepsi ve uyku problemi görülebilir. Otistik bir çocuk kendi zeka durumunu da kavrayamaz. Buna karşın her ASD hastası psikolojik desteğe muhtaç değildir. Bağımsız olarak yaşayanlar da vardır.

ASD dünya genelinde gitgide artmaktadır ve her 10000 kişiden 15-20’sinde görülmektedir. Çocukların da her 160’ında 1 görülür. Otistik erkeklerin sayısı otistik kadınların sayısından 4 kat fazladır. Çocukluk çağı aşıları ASD riskini arttırmaz.

Genetik Özellikler

Otizme 16p11.2 Mikrodelesyon Sendromu (MIM 611913) da denir. Fakat bazı kişilerde bu sendrom olmasına rağmen ASD gibi zeka geriliğine sebep olan bir durum görülmediği için 16p11.2 mikrodelesyonu ASD için evrensel değildir. Mikrodelesyon otozomal dominanttır ve toplum genelindeki insidansı 0.03%’tür. Ne kadar kalıtsal olduğu sanılsa da genelde de novo’dur, bir mutajen sonucu ortaya çıkar. Sağlıklı anne veya babadan aktarılabilir. ASD’li kişiler özellikle ergenlikten itibaren kilo almaya yatkındır. Muhtemelen bunun sebebi SH2B1 ya da başka genlerin haployetersizliğidir. Bu bireyler ayrıca toplum geneline göre daha çok nöbet geçirir. Bazılarında kalp kapakçık deformasyonu da görülür. Mikrodelesyon, aileden aktarıldığında penetrasyon eksik olduğu için gene sahip iki kardeş de farklı özelliklere sahip olabilir. Örneğin biri ortalama diğeri de düşük zekalı olabilir.

16.p11.2 mikroduplikasyonu ise yaklaşık 15 kat daha fazla şizofreni riski taşır. Bu duplikasyon ASD hastalarında da görülür ancak sağlıklı bireylerde de rastlanır. Daha çok sağlıklı bir ebeveynden geçer.

(Otizm. Görsel Kaynağı: Chrupka/Shutterstock)

Otizm riskini arttıran bin kadar gen tespit edilmiştir. Bunlardan ikisi ZNF385B ve COMT’tur. ZNF385B geninin iki ve COMT geninin bir varyantının ASD ile ilişkili olduğu belirlenmiştir. ZNF385B beyinde aktiftir ve gen ifadesinde görevli transkripsiyon faktörleri üretir. Bilince etkisi büyüktür ve delesyonu nörolojik bozukluklara yol açar. COMT da ASD’nin yanı sıra şizofreni, anksiyete, obsesif-kompulsif bozukluk, Parkinson ve Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu’yla ilişkilidir. COMT enzimi katekolamin nörotransmiterleri metiller ve onları ya parçalar ya da inaktive eder. Ayrıca dopamin metabolizmasına da etki edebilir. Dolayısıyla beynin prefrontal dopaminerjik fonksiyonunu etkiler. Katekolamin inaktivasyonu ve dopamin modulasyonu bilinci, karakteri, duyguları, soyut düşünmeyi, sosyal davranışları ve kısa dönemli hafızayı kötü etkiler.

DNA metilasyonu ve diğer epigenetik değişimler de otizmi etkilemektedir. Yüksek İşlevli Otizm’in IQ seviyesi genelde 70 ve üzeri olarak değerlendirilir. Bu bireyler genelde IQ testlerinde yüksek başarı gösterirler. Ancak aralarında ortalama olanlar da vardır. İkinci ve üçüncü seviye otizmde durum daha ciddidir. Bazı genetik özellikler otizmin yatkın olduğu seviyeyi belirler. Örneğin de novo, kalıtsal genler ve gen bozucu Kopya Sayısı Değişiklikleri (CNV: Copy Number Variant) ASD’li bireylerin %30’unda zeka geriliğine yol açarken Tek Nükleotid Polimorfizmi (SNP: Single Nucleotide Polymorphism) ve Kopya Sayısı Polimorfizmi (CNP: Copy Number Polymorphism) ASD’li bireylerde Yüksek İşlevli Otizm’in gelişmesini sağlar. IQ seviyesi 70-85 arası olan hastalar sınırdadır ve %25’lik kısmı oluşturur. 85 üzeriyse hastaların %45’inden oluşur.

(Otizm. Görsel Kaynağı: StepanPopov/Shutterstock)

Bilgi Kaynakçası

  1. ScienceDirect. Uddin et. al.. “Genetic variants of ZNF385B and COMT are associated with autism spectrum disorder in the Bangladeshi children” Meta Gene. (26). Aralık 2020.
  2. ScienceDirect. Toma, Claudio. “Genetic Variation across Phenotypic Severity of Autism” Trends in Genetics. 36:(4), 228-231. Nisan 2020.
  3. Genetics in Medicine. Thompson & Thompson. “Case 5: Autism/16p11.2 Deletion Syndrome (Susceptibility to Autism Spectrum Disorders, MIM 611913)” 401-402. Eighth Edition (2016).
  4. World Health Organization. 07.11.2019, 13.12.2020. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/autism-spectrum-disorders

Görsel Kaynakçası

  1. StepanPopov/Shutterstock
  2. Olesia Bilkei/Shutterstock
  3. Chrupka/Shutterstock

Aylin Ayşe Dinç

İstanbul Okan Üniversitesi İngilizce Tıp Fakültesi dönem 2 öğrencisiyim. Liseden beri çeşitli makale yazma deneyimlerim oldu. Şu anda genetik alanında yazıyorum.

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak.

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.